Ulica Tadeusza Kościuszki w Sanoku

---

Historia

Ulica, o której mowa, została wytyczona w czasach rządów Austro-Węgier w efekcie zbiorczej decyzji lokalnych władz z dnia 16 czerwca 1867 roku. Decyzję tę podjął burmistrz Sanoka, Erazm Łobaczewski. Wówczas nosiła ona nazwę Krakowska, a jej przebieg rozpoczął się od domu Ramera oraz placu koło domu Lisa, prowadząc aż do drogi na cmentarz. W tamtym czasie ulica kierowała się w stronę zachodnią, przekształcając się w ulicę Przedmiejską. Obecnie fragment ten stanowi część ulicy Tadeusza Kościuszki oraz część ulicy Rymanowskiej.

Na pamiątkę 100. rocznicy złożenia przysięgi przez Tadeusza Kościuszkę, która miała miejsce 24 marca 1794 roku, w trakcie insurekcji kościuszkowskiej, Rada Miejska w Sanoku, dnia 15 marca 1894 roku, podjęła decyzję o zmianie nazwy ulicy Krakowskiej na ulicę Tadeusza Kościuszki. W odpowiedzi na tę uchwałę, zorganizowano uroczyste obchody 1 kwietnia 1894 roku, podczas których na domu miejskim pod numerem 86, zlokalizowanym przy dawnej ulicy Krakowskiej, umieszczono nową tablicę z imieniem ulicy.

W kolejnych latach na obszarze tej ulicy zaczęły pojawiać się liczne punkty handlowe oraz sklepy, wcześniej skoncentrowane na placu św. Michała oraz sanockim rynku. W 1894 roku Rada Miasta wydała zakaz budowy domów parterowych przy ulicy Tadeusza Kościuszki, na co sprzeciwił się klub radnych żydowskich. Wraz z intensywnym rozwojem ulic Tadeusza Kościuszki i Jagiellońskiej, te arterie zaczęły pełnić funkcję dróg krajowych, co przyczyniło się do zwiększonego natężenia ruchu w centralnej części miasta.

W okresie zaboru austriackiego, na przełomie XIX i XX wieku, ulicę tę zamieszkiwała w przeważającej części ludność żydowska. W czasie II wojny światowej, w okresie niemieckiej okupacji, ulica nosiła również nazwy Kościuszkostrasse oraz Hermann Göring Strasse, ku czci Hermanna Göringa.

Mieszkańcy tej ulicy, będący rzymskimi katolikami, podlegają parafii Przemienienia Pańskiego.

Zabudowa ulicy

Na wschodnim końcu ulicy Tadeusza Kościuszki, w miejscu gdzie krzyżują się ulice Jagiellońska oraz 3 Maja, rozciąga się interesująca zabudowa. Wśród pierwszych obiektów znajduje się Kamienica „Ramerówka” przy ul. Grzegorza z Sanoka 2, której południowa elewacja sąsiaduje z początkiem ulicy Tadeusza Kościuszki i historycznie była pod adresem Tadeusza Kościuszki 2 przed rokiem 1939.

Kolejnym istotnym punktem jest kamienica przy ul. Jagiellońskiej 2 w Sanoku, przylegająca od północy do początku Kościuszki. Pod numerem 2 istniało kiedyś Koło Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego do 1939 roku.

Na ulicy Tadeusza Kościuszki 3, wcześniej oznaczonej jako numer 1, mieścił się sklep wędliniarski Michała Słuszkiewicza oraz prawnicy tytularni, w tym Henryk Atlas oraz Adolf Atlas. W latach 30. XX wieku budynek nosił numer 60, a w 1932 roku prowadził działalność browar żywiecki. Z kolei w czasach PRL funkcjonował tu bar „Popularny”.

Nieopodal znajdziemy budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku, który został wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka w 2015 roku. W pobliskim budynku Sądu Rejonowego (nr 5), który w latach 30-tych miał numer 84, również zarejestrowano go jako zabytek w 1991 roku.

Na tym samym odcinku, przed 1939 rokiem pod numerem 5a, znajdowało się więzienie, które później, jako Herman Göring Straße, funkcjonowało w czasie okupacji niemieckiej. Obok, pod numerem 8 istniał nieistniejący budynek apteki, który zlikwidowano w 1963 roku.

Kamienica przy Tadeusza Kościuszki 15, strategią w samym rogu przy zbiegu ulic z Ignacego Daszyńskiego, była kiedyś siedzibą Zakładu Pogrzebowego „Concordia” w 1914 roku i mieściła szynk Adama Słuszkiewicza. Po 1945 roku znajdowały się tu Powiatowe Związki Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. W latach 90. XX wieku budynek pełnił rolę Wiejskiego Domu Towarowego.

Pod numerem 16 mieści się kolejna kamienica, również wpisana do gminnego rejestru zabytków Sanoka w 2015 roku oraz Plac Miast Partnerskich jako istotny punkt na mapie tego obszaru.

Obiekt pod numerem 21, zakończony w 1962 roku, ustanowiony został jako Spółdzielczy Dom Handlowy, będący częścią inwestycji sanockiej PSS. Z czasem w momencie produkcji produktów wędliniarskich zlokalizowano także Sanocki Dom Handlowy (SDH). W przeszłości w tym rejonie istniały inne zabudowy, w tym restauracja Kukli oraz sklep Stepka.

Nieco dalej na ulicy, przy Tadeusza Kościuszki 22, funkcjonowała kamienica, a przy numerze 23 w 1938 roku ulokowano punkt kontrolny i obwód leczniczy Ubezpieczalni Społecznej w Krośnie.

W budynku pod numerem 25, uruchomiono oddział PKO BP 19 września 1954, a przy Tadeusza Kościuszki 26, budynek Poczty Polskiej (wcześniej Wojciecha Ślączki), obecnie pełni funkcję głównego oddziału tej instytucji.

Na końcu znajduje się Pomnik Tadeusza Kościuszki oraz sąsiadujący Park miejski im. Adama Mickiewicza, zlokalizowane tuż za tym monumentalnym dziełem.

Wcześniej w tym miejscach istniał również Dworek Stupnickich znany powszechnie jako „koci dworek”, przeniesiony później do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Kolejne budynki, jakie widniały na ulicy to kamienica pod numerem 27, gdzie od 1934 do 1939 roku działało Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum Kupieckie Związku Nauczycielstwa Polskiego. Numer 28 to miejsce aktywności salonu kosmetycznego Renaissance, a pod numerem 29 w latach 30. XX wieku osiedlił się były burmistrz Sanoka, Jan Rajchel. W okresie okupacji działał tam Ołeksandr Małynowski.

W miejscu 31 znajdziemy Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, a pod numerem 32 istniał dawny dom, datowany na lata 1800-1825, a w przeszłości wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków.

Na ulicy Tadeusza Kościuszki 34 w parterze zlokalizowane były lokale usługowe, górne piętra to mieszkania. W czasach PRL działała tam restauracja i kawiarnia „Parkowa”, która otworzyła podwoje w 1969 roku; do 1999 roku funkcjonowała restauracja „Max”. Od listopada 1999 roku, obiekt wynajmowany był przez PPHU Orlik.

Budynek pod numerem 36 zaprojektowano w 1926 roku jako mieszkalny; w latach 1932-39 mieścił się tu Prywatne Polskie Gimnazjum Żeńskie im. Emilii Plater. W trakcie II wojny światowej obiekt został przejęty przez wojsko niemieckie i po wojnie służył jako internat dla uczniów, w tym II Liceum Ogólnokształcącego. W 2001 roku przeniesiono tu Wydziały Starostwa Powiatowego.

Na rogu ulicy, na Tadeusza Kościuszki 37 sąsiaduje z ulicą Gen. W. Sikorskiego. Budowla, wzniesiona około 1930 roku, była niegdyś siedzibą spółdzielni rolniczo-handlowej „Rolnik”. W czasie okupacji niemieckiej działała pod tą samą nazwą, a później funkcjonował tu dom handlowy.

Na tym obszarze spotkamy również nieistniejącą pracownię rzeźbiarza Stanisława Piątkiewicza, a blok nr 45 był siedzibą Prokuratury Rejonowej w Sanoku. Dawniej, istniał też dworek rodziny Płoszowskich, a w PRL funkcjonowała tam stacja benzynowa.

Na uwagę zasługuje, że w rejonie pod numerem 24 działał Powiatowy Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku „Wierchy”, a przy numerze 27 mieszkał Jankiel Fink. Ponadto, przed 1927 na tym terenie pracowała mleczarnia Stanisława Grodzickiego z Bzianki. Budynki z numerami 65, 67 i 74 były miejscami, w których zamieszkiwali lekarze i adwokaci, a numer 96 był związany z brązownikiem Aleksandrem Piechem.

Na zakończenie, w latach 20. XX wieku na numerze 183 działał oddział Polskiego Banku Handlowego, a w pobliskim domu rodziny Wyrwicz, przed 1930 istniała cukiernia M. Wyrwicza. Dobrą wizytówkę ulicy stanowiła również kancelaria adwokacka dr. Stepana Wanczyckiego, która funkcjonowała do 1939 roku.

---

Oceń: Ulica Tadeusza Kościuszki w Sanoku

---