Ulica Jagiellońska w Sanoku

---

Historia

Ulica Jagiellońska ma bogatą historię, która sięga okresu monarchii austro-węgierskiej. W wyniku decyzji władz Sanoka podjętej 16 czerwca 1867 roku, za czasów burmistrza Erazma Łobaczewskiego, wytyczono ten odcinek ulicy, który początkowo nosił nazwę ulicy Lwowskiej. Zdefiniowano jej przebieg od budynku poczty aż do domu Ramera.

7 września 1902 roku, po wniosku złożonym przez komitet obchodów rocznicy klęski Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem, Rada Miejska zdecydowała o zmianie nazwy ulicy Lwowskiej na Jagiellońską.

W czasach zaboru austriackiego, szczególnie na przełomie XIX i XX wieku, ulica ta była zamieszkiwana głównie przez ludność żydowską. Staraniem Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka, przed 1906 rokiem, ulicę wzbogacono o 80 lip, co przyczyniło się do jej estetyki. W kolejnych latach na Jagiellońskiej zaczęły powstawać punkty handlowe i sklepy, które wcześniej znajdowały się na placu św. Michała oraz na sanockim rynku.

W miarę rozwoju, zarówno Jagiellońska, jak i tadeusza Kościuszki, stały się ruchliwymi arteriammi drogowymi, co wiązało się z problemami zwiększonego ruchu ulicznego w centralnej części miasta. Szczególnie kłopotliwy stał się podjazd przy starym cmentarzu żydowskim, znany jako Okopisko. W 1937 roku ulica została poszerzona.

Podczas II wojny światowej, w okresie niemieckiej okupacji, Jagiellońska była znana jako Jagiellońskastrasse i Adolf Hitler Strasse, na cześć samego Adolfa Hitlera. Po zakończeniu wojny, w lipcu 1947 roku, na podstawie uchwały Miejskiej Rady Narodowej w Sanoku, ulica została przemianowana na ulicę Karola Świerczewskiego – generała, który przebywał w Sanoku w ostatnich chwilach swojego życia. Ulica nosiła tę nazwę przez cały okres PRL.

W grudniu 1989 roku Miejska Rada Narodowa uchwaliła przywrócenie nazwy Jagiellońska. Do dnia dzisiejszego, ulica ta pozostaje istotnym punktem w architekturze i historii Sanoka.

Warto również wspomnieć, że w odcinku 2 zatytułowanym „Numer próbny” popularnego serialu telewizyjnego Droga z 1973 roku, można zobaczyć autobusy marki Autosan przejeżdżające ulicą Jagiellońską w stronę centrum miasta. W jednej z scen, kręconej od strony restauracji „Karpacka”, ukazano teren, który później stał się dworcem autobusowym „Okęcie”, oraz budynki wpisujące się w numery 20 i 22.

Zabudowa ulicy

Na liście gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, która została udostępniona w 2015 roku, znalazły się różne budynki ulokowane przy ulicy Jagiellońskiej. Adresy, które zostały ujęte w tym rejestrze, to 1, 2, 4, 5, 9, 10, 14, 16, 20, 21, 23, 25, 33, 35, 49, 52 oraz 70.

W zabudowie ulicy Jagiellońskiej wyróżnia się północno-zachodnia strona, która w kierunku południowym oraz wschodnim prowadzi w kierunku styku z ulicami Tadeusza Kościuszki i 3 Maja:

• kamienica przy ul. Jagiellońskiej 1, zarejestrowana jako zabytek w gminnym rejestrze zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015,
• kamienica przy ul. Jagiellońskiej 2, której wschodnia fasada przylega do ulicy Jagiellońskiej, a północna do początku ulicy Tadeusza Kościuszki; budynek również zarejestrowany jako zabytek w 2015 roku,
• w numerze 3 w 1938 roku mieszkał lekarz dr Nathan Wallach,
• kamienica przy ul. Jagiellońskiej 4, dawniej własność rodziny Nowaków oraz Biedków, gdzie przed 1914 rokiem istniała poczta. Po odbudowie Polski niepodległej w tej kamienicy działał „Sklep Przemysłu Domowego” założony przez Ligę Kobiet. W latach 30. obiekt nosił numer 55. W 1934 funkcjonował tutaj sklep „Przybory sportowe i galanteria”, zarządzany przez Zdzisława Robela. W 1938 roku związany był z tym adresem Stanisław Biedka oraz Maksymilian Słuszkiewicz, burmistrz Sanoka. W okresie powojennym w kamienicy mieściło się Koło Terenowe Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Obozów Koncentracyjnych; jak również uczestniczyć można w podziwianiu zdobionych drzwi z motywami roślinnymi; budynek również figuruje na liście zabytków,
• kamienica pod numerem 5, która znajduje się w rejestrze zabytków,
• kamienica przy ulicy Zaułek Dobrego Wojaka Józefa Szwejka 1, z wschodnią elewacją przylegającą do ulicy Jagiellońskiej, w przeszłości znana z kawiarni „Corso” oraz Szafrana,
• w numerze 8, do 1939 roku działał sklep Wiedeński Salon Mód Irmy Heftler,
• kamienica pod numerem 9, ujęta w rejestrze zabytków,
• kamienica przy ul. Jagiellońskiej 10, która należała pierwotnie do Jana Słuszkiewicza, a później do Jana Terleckiego. Budynek wyróżnia się stylem secesyjnym; mieściła się tu cukiernia Peszkowskich (przez pewien czas była to cukiernia formalnie zarejestrowana pod danym adresem). Zygmunt i Maria Peszkowscy, rodzice ks. Zdzisława Peszkowskiego, prowadziły tę cukiernię. W 1938 przy tym adresie znajdował się adwokat dr Izaak Nehmer; z kolei na 11 listopada 2013 roku sanoccy harcerze z Hufca Ziemi Sanockiej ZHP zamontowali tablicę pamiątkową dla ks. Zdzisława Peszkowskiego; w powojennym okresie lokal był siedzibą Spółdzielni Spożywców „Społem”, a dzisiaj znajduje się tu sklep „Ewa”. Kamienica figuruje w rejestrze zabytków,
• budynek pod numerem 11 mielił w latach 30. restaurację i hotel Janusza Steciaka; w 1938 roku był tam skład spożywczo-delikatesowy, prowadzony przez Józefa Steciaka. W restauracji Steciaka pojawiał się nowo wybrany burmistrz Sanoka, Jan Porajewski, który przyjmował mieszkańców miasta. Naprzeciw hotelu istniał lokal prowadzony przez rodzinę Józefa Mozołowskiego,
• w numerze 12 przed wybuchem II wojny światowej miały miejsce różne instytucje, m.in. oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku oraz Składnica Kółek Rolniczych,
• kamienica pod numerem 13, która otwarte w maju 1987 roku jako Hotel „Turysta” – pierwsza trzygwiazdkowa placówka w Podkarpaciu. Następnie budynek stał się siedzibą Hotelu „Pod Trzema Różami”; ulokowano w nim również Santander Consumer Bank. W ramach „Szlaku śladami dobrego wojaka Szwejka” umieszczono tu tabliczkę upamiętniającą pobyt Józefa Szwejka, bohatera książki Jaroslava Haška. W początkowych latach XXI wieku w budynku mieściła się pizzeria „Palermo”,
• nieistniejący budynek pod adresem następnym, stanowiący późniejszy parking przy wspomnianym hotelu, w przeszłości był siedzibą hotelu Sanockiego oraz restauracji obsługiwanej przez Kieszkowskiego i Józefa Steciaka; od 1984 roku tam był zlokalizowany bar „Kubuś”; w przeszłości świadczono tam usługi fotograficzne przez Leona Gottdanka,
• od ulicy Jagiellońskiej w okolicy numerów 13 i 19 znajdują się Schody Balowskie prowadzące do ulicy Podgórze,
• budynek pod numerem 14, w czasie około 1955 roku był internatem sanockich szkół ekonomicznych (wspólny będzie również z nr 16). W 1938 pod tym adresem znajdowała się restauracja Andrzeja Szmyda; w okresie PRL był tu hotel „Bieszczady”,
• w pobliżu mieściły się drukarnia i księgarnia, prowadzone przez Karola Pollaka i Franciszka Patałę; w 1938 roku numer 15 przypisany był Inspektoratowi Powiatowemu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych. Po roku 1945 budynek nr 21 został nabyty przez rzemieślnika Jakuba Kolano, który utworzył tu warsztat,
• kamienica pod numerem 16, wpisana w rejestrze zabytków,
• numer 17 przed 1914 rokiem była miejscem działalności pracowni artystyczno-ślusarskiej kierowanej przez Karola Baranowicza,
• kamienica pod numerem 20, w trakcie niemieckiej okupacji była hotelem pod nazwą „Hotel Deutsches Haus”; w 1942 roku była to adres Adolf Hitler Strasse 32; prowadzony przez Paula Kuliga; po II wojnie działało tu pogotowie ratunkowe; w XXI wieku funkcjonowała jako siedziba Straży Miejskiej w Sanoku; figuruje w rejestrze zabytków,
• kamienica pod numerem 21, zarejestrowana w gminnym rejestrze zabytków miasta Sanoka,
• kamienica pod numerem 23, również wpisana w rejestrze,
• kamienica pod numerem 25, która kiedyś była restauracją Adria; również w rejestrze zabytków,
• budynek pod numerem 22, pierwotnie willa dr. Adolfa Bendla, a później szkolna baza Zespołu Szkół Zawodowych oraz Zespołu Szkół nr 5 im. Ignacego Łukasiewicza, czynne do 2015 roku,
• nieistniejący zabytek, zburzony w latach 70. XX wieku, położony w głębi, za budynkiem szkoły,
• nieistniejący dom rodziny Malawskich, gdzie mieszkał Tadeusz Malawski; figurował pod numerem 24a na zachodniej stronie ulicy, tuż po łuku zjazdowym,
• numer 30, w latach 1982-2012 to dworzec autobusowy „Okęcie”; aktualnie funkcjonuje jako Galeria Sanok,
• tzw. „Okopisko”, gdzie w przeszłości istniał cmentarz żydowski; obecnie teren jako zieleniec z rzeźbami; nad Okopiskiem w latach 70. XX wieku powstała restauracja WSS „Karpacka”,
• kamienica pod numerem 33 przypisana w 1938 Rudolfowi Freyowi; zarejestrowana jako zabytek,
• kamienica pod numerem 35, z kapliczką w wnęce fasady, gdzie umieszczono krzyż z XVIII-XIX wieku oraz figurę Matki Boskiej Bolesnej, odrestaurowaną w 2006 przez ojców franciszkanów; budynek wpisany w rejestrze,
• dom pod numerem 43, w przeszłości przydzielony lekarzowi dentystycznemu, kpt. dr Leopoldowi Dręgiewiczowi,
• kamienica pod numerem 48, w przeszłości karczma „Murowanka”, gdzie w latach 1845-1846 gościł Mateusz Beksiński z Walentym Lipińskim; lokal posiadał pomoc właściciela podczas zakupu ziem, co stało się początkiem ich drogi do założenia warsztatu kotlarskiego, prekursora Fabryki Wagonów i Autosanu,
• na tym terenie, nad Potokiem Płowieckim, znajdował się dworek Beksińskich i Lipińskich, gdzie w późniejszych latach zamieszkali potomkowie Mateusza: Władysław Beksiński i Zdzisław Beksiński. Drewniany dom, wcześniej zakład kotlarski, figurował pod numerem 43 i został ujęty w rejestrze zabytków w 1972 roku. W miejsce jego istnienia, obecnie Zieleńcu Beksińskiego, w 2005 zasadzono dąb kolumnowy z inskrypcją: W hołdzie wielkiemu sanoczaninowi Zdzisławowi Beksińskiemu;,
• budynek pod numerem 49, w przeszłości kamienica mieszkalna z hotelem Jagiellońskim, czynny od maja 1995; ujęty w rejestrze zabytków,
• kamienica pod numerem 52 z płaskorzeźbą nad wejściem, z pierwotnym numerem konskrypcyjnym 218; zarejestrowana jako zabytek,
• w numerze 53 przed 1914 znajdowała się fabryka wierzchów do obuwia Abrahama Pinkasa,
• kamienica pod numerem 70, w której parterze zlokalizowana była Apteka im. Ignacego Łukasiewicza, utworzona 21 września 1991, będąca pierwszą prywatną apteką w Sanoku po 50 latach. Budynek odnajduje się w rejestrze z 2015 roku.

Warto zaznaczyć, że przed 1939 rokiem ulicą Jagiellońską zarządzał Inspektorat Szkolny; w 1932 roku prowadzono restaurację, którą miała w rękach Fani Herzig, a także elektryczną fabrykę wędlin koszernych, zarządzaną przez Dawida Taubenfelda. Dodatkowo, do roku 1946, klub piłkarski KS Sanoczanka Sanok zajął lokal pod numerem 26 na piętrze.

---

Oceń: Ulica Jagiellońska w Sanoku

---