Ulica 3 Maja w Sanoku

---

Nazwy ulicy

„W początkowym okresie historia ulicy sięga czasów monarchii Austro-Węgierskiej, kiedy to została ona wytyczona jako Ulica Nowej Rady. Decyzję o jej stworzeniu podjęły władze miasta w dniu 16 czerwca 1867 roku, gdy burmistrzem Sanoka był Erazm Łobaczewski. Ulica ta przebiegała od rynku aż do domu Ramera.

W następnych latach wzdłuż tej arterii zaczęły powstawać różnorodne punkty handlowe oraz sklepy, które wcześniej były skupione głównie na placu św. Michała i sanockim rynku. Na wniosek radnego dr. Jana Gawła, uchwałą Rady Miejskiej z dnia 20 kwietnia 1891 roku nazwa ulicy została zmieniona na ulicę 3 Maja, aby upamiętnić setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja z 1791 roku.

W latach 30. XX wieku II Rzeczypospolitej ulica była zapisywana jako „Trzeciego Maja”. Niestety, podczas II wojny światowej, w czasie niemieckiej okupacji w Polsce od 1939 do 1945 roku, nadano jej nazwy 3 Mai Strasse oraz Adolf Hitler Strasse. Po zakończeniu wojny, w okresie PRL, ulica funkcjonowała pod nazwą Ulicy 22 Lipca aż do 1991 roku. W grudniu 1989 roku Miejska Rada Narodowa postanowiła, że ulica 22 Lipca powinna zyskać nową nazwę – ulicy Konstytucji 3 Maja.

Historia

Ulica 3 Maja, która ma swoje korzenie w średniowieczu, stanowiła ważny szlak komunikacyjny, prowadzący od zamku przez centralny rynek do Przedmieścia sanockiego oraz bramy miejskiej znanej jako Brama Węgierska. W przeszłości, ulica ta współtworzyła główną trasę na Węgry, prowadzącą w stronę Leska i Zagórza, i łączyła się z drogą krajową nr 84.

Na obszarze, gdzie obecnie znajduje się ulica, w przeszłości zachowały się fragmenty parcel istniejącego kościoła szpitalnego pod wezwaniem św. Ducha i Dziewicy Marii, oraz placu o tej samej nazwie. Dziś, na południowej stronie ulicy, znajduje się charakterystyczna kamienica Ramerówka, a pobliskie działki przylegają do obecnego placu św. Michała.

W czasie badań archeologicznych, fragmenty murów Bramy Węgierskiej, która została wspomniana w XVII wieku, zostały zlokalizowane tuż przy aptece dr. Aleksandra Czarniawego, w miejscu, gdzie obecnie stoi „ławeczka Szwejka”. Niestety, historia tej ulicy była dramatyczna; 10 maja 1872 roku ogromny pożar zniszczył rynek oraz obecny teren ulicy, powodując spalenie się prawie jednej trzeciej miasta oraz ponad 30 budynków. Już kilka tygodni później, dnia 23 maja, miało miejsce następne katastrofalne zdarzenie – pożar kościoła franciszkanów, które zniszczyło dwa równoległe ulice i kolejne 40 budynków. Wkrótce po tym tragicznym roku, przeprowadzono zasadniczą przebudowę w okolicach rynku oraz kościoła i klasztoru, stanowiących istotne elementy architektoniczne miasta.

W czasach zaboru austriackiego, w ramach autonomii Galicji, ulica została zdominowana przez społeczność żydowską, która mieszkała na tym terenie do początku XX wieku. W 1915 roku, podczas rosyjskiej inwazji na Galicję, kamienice i sklepy żydowskie znajdujące się przy ulicy zostały całkowicie zniszczone przez ogień.

6 marca 1930 roku miało miejsce ważne wydarzenie na obszarze ulic 3 Maja oraz Piłsudskiego, a także placu św. Michała i rynku. Zorganizowano zbiorowe wystąpienie bezrobotnych, które przeszło do historii jako Marsz Głodnych, zakończony starciami z policją i wojskiem. W ostatnich latach przed II wojną światową, w 1938 oraz 1939 roku, przy ulicy funkcjonowały różne lokale, w tym sklep obuwniczy „Bata”, lekarz dr Lerner Eisig, dentystka Jadwiga Dorosz, adwokat dr Jakub Appel, a także Żydowski Klub Towarzyski.

W latach 1940–1941, w wyniku zachodzących zmian politycznych, dokonano licznych zmian w elewacjach kamienic, a drewniane witryny sklepów oraz restauracji żydowskich zostały całkowicie zdemontowane. Od 2001 roku zaplanowano prace remontowe mające na celu modernizację centrum Sanoka, w tym renowację rynku. Remonty trwały od listopada 2001 roku, w wyniku czego ulica przeszła całkowitą rewitalizację i zamieniono ją w deptak, który oficjalnie otwarto 27 lipca 2002 roku. Po modernizacji arteria ta została wyłączona z ruchu drogowego, nowocześnie wybrukowana i wyposażona w ławeczki, tworząc przyjemne miejsce do spędzania czasu dla mieszkańców i turystów.

Rzymskokatoliccy mieszkańcy ulicy (numery parzyste) podlegają parafii Przemienienia Pańskiego.

Zabudowa ulicy

Obecny kształt ulicy Maja w Sanoku w dużej mierze zawdzięcza szeregowi eleganckich kamienic, które dominują nad jej architekturą. Jak dotąd, przeważają na niej piętrowe, eklektyczne obiekty z XVIII i XIX wieku, które przyciągają wzrok swoim rozmachem i kunsztem. Wśród tych budynków wyróżniają się elementy secesyjne, szczególnie zauważalne w postaci kutych balustrad na balkonach.

Niektóre z kamienic zachowały oryginalne, drewniane witryny, pochodzące z przełomu XIX i XX wieku. Ulica tworzy naturalny szlak prowadzący z ulicy Franciszkańskiej do klasztoru franciszkanów, wzdłuż którego mieści się urokliwa gama lokali, takich jak sklepy, kawiarnie, ciastkarnie oraz restauracje.

Warto zaznaczyć, że na początku lat 70. XX wieku pewna część obiektów została wpisana do rejestru zabytków Sanoka, a aktualizacje tego spisu miały miejsce w 2015 roku. Nowo wpisane budynki to m.in. te o numerach 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 14, 15, 18, 21 oraz 23.

• Kamienica pod numerem 1. Została wzniesiona przez żydowską rodzinę Osterjung. W latach 30. XX wieku budynek był znany jako numer 29. Przy tym obiekcie wówczas prosperował sklep wielobranżowy prowadzony przez Salima Salika. Po wojnie, w 1947 roku, zamieszkiwał tu Moses Willner. W roku 1972 obiekt został wpisany do rejestru zabytków, a w 2015 do gminnego rejestru.
• Kamienica pod numerem 2. W 1935 roku jej właścicielem był Jakub Babad. Od lat 90. XX wieku mieści Oddział PTTK „Ziemia Sanocka” w Sanoku, a w 2009 roku na północnej fasadzie odsłonięto tablicę pamiątkową. Budynek również jest objęty gminnym rejestrem zabytków.
• Kamienica pod numerem 3. Obiekt zabytkowy, również zapisany w gminnym rejestrze zabytków miasta Sanoka.
• Kamienica pod numerem 4. Miejsce objęte ochroną zabytków od 1972 roku, wpisane do gminnego rejestru.
• Kamienica pod numerem 5. Obiekt zabytkowy od 1972, z zastrzeżeniem, że nie był pod ochroną konserwatorską, co umożliwiło przeprowadzenie remontów w latach 2013-2017.
• Kamienica pod numerem 6. Na przełomie lat 30. XX wieku obiekt należał do Jakuba Tiegera. Zapisany w gminnym rejestrze zabytków.
• Kamienica pod numerem 7. Od 1910 roku działał tu sklep winiarski. Obiekt zabytkowy, także wpisany do rejestru.
• Kamienica pod numerem 10. W latach 30. XX wieku miała powiązania z dr. Hermanem Gruberem, a także Polsko-Amerykańską Kasą Kredytową. Jest obiektem uznanym za zabytek.
• Kamienica pod numerem 14. Budynek wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka.
• Kamienica pod numerem 15. Działała tu restauracja przed II wojną światową, później zmieniała właścicieli i profil. Znajduje się w gminnym rejestrze zabytków.
• Budynek pod numerem 18. W 1990 roku mieścił oddział PTTK w Sanoku, a przed nim znajduje się ławeczka Józefa Szwejka, odsłonięta w 2003 roku.
• Kamienica pod numerem 21 oraz 23, tzw. „Weinerówka”. Obiekty włączone do gminnego rejestru zabytków.

Wielu mieszkańców, a także turystów zainteresowanych historią Sanoka, korzysta z usług kamieniczwu, które oferują lokalne smakołyki i bogaty wybór atrakcji. Na ulicy Maja można spotkać także ważne figury związane z historią miasta, jak dr Samuel Herzig, który w 1911 roku urzędował w jednej z kamienic.

Odniesienia w kulturze masowej

W bezpośrednim sąsiedztwie ulicy 3 Maja rozgrywają się wydarzenia opisane w powieści Jaroslava Haška, gdzie można znaleźć takie lokalizacje jak: miejskie gimnazjum, w którym węgierscy żołnierze doświadczyli zatrucia formaliną z preparatów zoologicznych, filia banku wiedeńskiego na rynku oraz hotel „Pod Różą”, uznawany za dom publiczny. W Sanoku, to właśnie Szwejk został obdarzony poleceniem sprowadzenia porucznika Duba z pewnego lokalu o wątpliwej reputacji. Udając się z rozkazem ze sztabu Żelaznej Brygady przy rynku, mógł przechodzić ulicą 3 Maja, zmierzając w kierunku hotelu „Pod Trzema Różami”.

Pisarz Kalman Segal, w swej powieści pt. Nad dziwną rzeką Sambation, napisanej w 1955 roku i wydanej dwa lata później, scharakteryzował ulicę 3 Maja jako „ulicę Bogatych Sklepów”. To określenie ukazuje specyficzny klimat oraz charakter miejsca, które na przestrzeni lat sprawiało, że było ono istotnym elementem lokalnej rzeczywistości.

Po przebyciu kilku metrów od ławeczki Szwejka, po lewej stronie wznosi się duża kamienica, w której mieści się oddział banku SKOK. To właśnie w tym miejscu pracował Bartłomiej Rychter, autor kryminału Złoty Wilk. W książce tej opisał niezwykłe wydarzenia, które miały miejsce na sąsiedniej ulicy w roku 1896. Powieść zaczyna się od niecodziennego znaleziska – zwłok rajcy miejskiego, które w pobliżu muru klasztoru miały ślady po wilczych kłach na gardle. Rychter, prowadząc czytelnika przez wąskie uliczki Sanoka, skutecznie ukazał atmosferę dziewiętnastowiecznego, galicyjskiego miasteczka.

Poeta Jan Szelc, związany z Sanokiem, w 2003 roku stworzył wiersz pt. Deptak sanocki, który został wydany w zbiorze poezji pt. Odmawiam góry. Jego twórczość podkreśla związki z lokalnym krajobrazem i kulturą, wzbogacając obraz ulicy 3 Maja o literacki kontekst.

---

Oceń: Ulica 3 Maja w Sanoku

---