Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku

---

Historia

Budynek, o którym mowa, znajduje się w sercu miasta, w dzielnicy Śródmieście. Jego fasada południowa przylega do ulicy Tadeusza Kościuszki, natomiast elewacja wschodnia zdobi ulicę Grzegorza z Sanoka.

W przeszłości, na tym właśnie terenie stał Kościół Najświętszej Marii Panny, który pełnił swoją funkcję od 1377 do 1787 roku. W latach 1935-1937, za czasów burmistrza Jana Rajchla, zrealizowano budowę gmachu. Jego projekt stworzył architekt Wohl, a nadzór nad budową sprawował inżynier Roman Wajda, naczelnik Wydziału Technicznego w miejskim magistracie. Uroczystość poświęcenia tego obiektu miała miejsce 19 września 1937 roku. W jego wnętrzach umiejscowiono Komunalną Kasę Oszczędności Miasta Sanoka, która istniała w mieście od 1930 roku. W 1938 roku prezesem rady nadzorczej Kasy był burmistrz Maksymilian Słuszkiewicz, natomiast dyrekcja Kasy składała się z takich postaci jak Kazimierz Michalski (ojciec Stanisława), Stanisław Augustyński oraz Salomon Ramer.

Jak pisał Edward Zając, budowa tak nowoczesnego wówczas gmachu świadczyła o „gospodarności i zapobiegliwości władz miasta”. Do 1939 roku miejsce to zajmował lekarz dr Herman Gruber. Fasada budynku została pokryta elegancką zaprawą kamienną, a w jego wnętrzu znajduje się reprezentacyjna sala manipulacyjna, skarbiec oraz biura. Ponadto, w budynku zlokalizowane są mieszkania.

W czasie II wojny światowej, gdy teren był okupowany przez Niemców, budynek funkcjonował pod zmienionym adresem Hermann Göring Strasse 4, gdzie urzędował Stadtkommissar (komisarz miasta), a także działała Kommunal-Sparkasse, znana również jako Sparkasse der Stadt Sanok (Kasa Oszczędnościowa Miasta Sanok).

Po nadejściu frontu wschodniego i wkrótce po wejściu wojsk radzieckich do Sanoka, w drugiej połowie 1944 roku, budynek przeszedł pod zarząd Wojennej Komendy Miasta oraz NKWD, proces ten trwał do wiosny 1947. Wejścia do Komendy znajdowały się od ulicy Grzegorza, z kolei NKWD miało swoje wejście od ulicy Kościuszki. Piwnice przekształcono w areszt, w którym przetrzymywano działaczy niepodległościowych, w tym członków Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej oraz Młodzieży Wielkiej Polski. Ich przesłuchania miały miejsce na drugim piętrze, prowadzone przez mjr. Woroszyłowa oraz kpt. Popowa. Wśród przetrzymywanych znajdowało się 16 sanoczan aresztowanych w okresie września i października 1946 roku, w związku z ich działalnością w MWP. Ich proces odbył się w lutym w Rzeszowie.

Po zakończeniu wojny, w okresie po II wojnie światowej, na drugim piętrze budynku funkcjonowała księgowość firmy znanej jako „Tartaki” dr. Oskara Schmidta. W PRL gmach stał się siedzibą Oddziału Narodowego Banku Polskiego w Sanoku, którego dyrektorem od 1965 roku był Marcin Drozd. W 1974 roku budynek przeszedł remont elewacji. Od 1 lutego 1989 roku oddział NBP przekształcono w Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie S.A. Oddział w Sanoku (gdzie dyrekcja pod względem formalnym pozostała w rękach M. Drozda do 1991 roku), a instytucja ta działała w gmachu przez koniec XX wieku, co zaowocowało zmianą koloru fasady na odcienie niebieskiego. 3 lutego 1996 roku, z okazji 60-lecia istnienia, odbyły się uroczystości zorganizowane przez Oddział BD-K w Sanoku. 22 grudnia 1997 roku budynek został uroczyście otwarty po remoncie.

W obiekcie zlokalizowano siedzibę oddziału Banku Pekao, zmieniając zarazem kolor fasady na zielony. W mieszkaniach gmachu zamieszkiwali m.in. wspomniany Marcin Drozd oraz do końca swojego życia Julian Rudak (1917-2008).

W wyniku lat cierpień, pamięć o więzionych i torturowanych przez NKWD została uhonorowana tablicą pamiątkową umieszczoną na południowej elewacji budynku, która została odsłonięta 20 grudnia 1992 roku z okazji 50-lecia powstania Armii Krajowej. Inicjatorem była organizacja, jaką stanowi sanockie koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Tablicę zaprojektował Władysław Kandefer, a jej inskrypcja brzmi: „W tym budynku w latach 1944–1947 byli więzieni i maltretowani przez NKWD członkowie: Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej, Młodzieży Wielkiej Polski. Wmurowano w 50 rocznicę powstania Armii Krajowej. Sanok 1992”. Treść inskrypcji spotkała się z krytyką ze strony byłego oficera konspiracyjnego, Juliana Rudaka.

Warto podkreślić, że gmach został umieszczony w gminnym rejestrze zabytków miasta Sanoka, co miało miejsce w 2015 roku.

---

Oceń: Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku

---