Plac św. Michała w Sanoku

---

Historia

Plac św. Michała, usytuowany w sercu Sanoka, znajduje się w dzielnicy Śródmieście. W bliskim sąsiedztwie tego miejsca leży kościół parafialny, a także sanocki rynek, który został zaprojektowany z zachowaniem historycznej zabudowy przyrynkowej. Plac jest oddzielony od głównej arterii, ulicą Jana Grodka, prowadzącą do drogi krajowej nr 84. Głównymi ulicami przylegającymi do placu są ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego, przebiegająca od wschodu do zachodu, oraz ulica Grzegorza z Sanoka, kierująca się na południe, oraz Łazienna, prowadząca na północ. Patronem tego miejsca jest św. Archanioł Michał.

Historia placu sięga 1784 roku, kiedy to teren został przekształcony po zlikwidowaniu cmentarza przynależącego do kościoła pw. św. Michała. W dawnych czasach plac znany był jako Mansjonarski, nawiązując do mieszkańców budynku znajdującego się po zachodniej stronie. Do momentu 1944 roku stanowił on przestrzeń targową, gdzie kupcy handlowali, a także odbywały się różne jarmarki. Miejsce to mogło też spełniać inne funkcje społeczne.

Plac nosił nazwę Plac Celny aż do 1919 roku. W czasie II wojny światowej, podczas niemieckiej okupacji, został nazwał Danziger Freiheitsplatz, co można przetłumaczyć jako Plac Wolności Gdańska. W okresie PRL miejsce to znane było jako Plac Pokoju. Dopiero w grudniu 1989 roku, na mocy uchwały Miejskiej Rady Narodowej, jego nazwa została zmieniona na Plac św. Michała. W potocznym ujęciu, obecnie określany jest jako „Mały Rynek w Sanoku”, w przeciwieństwie do „Dużego Rynku” – centralnego punktu handlowego w Sanoku.

W 1989 roku na placu wyznaczono postój taksówek, a od 1998 roku jego zarząd sprawuje miasto Sanok. Ciekawe znaleziska archeologiczne z 1890 roku ujawniły monety cesarzy Wespazjana i Nerwy. W 1960 roku, podczas prac budowlanych, odkryto denary Hadriana, Marka Aureliusza oraz Faustyny. Od 2010 roku trwa rewitalizacja Placu św. Michała, która jest częścią VII etapu miejskiego programu „Sanocki Park Dziedzictwa Kulturowego”. W jego ramach dokonano już przebudowy rynku miejskiego, a zakończenie rewitalizacji planowane było na rok 2013.

W grudniu 2011 roku, podczas prac archeologicznych, odkryto pozostałości cmentarzyska przycerkiewnego, które znajdowało się na ulicy Jana III Sobieskiego, równolegle do placu. Proces rewitalizacji, który rozpoczął się w 2012 roku, obejmował szczegółowe badania archeologiczne, w trakcie których natrafiono na ludzkie szczątki oraz monety. Znaleziono także pozostałości kościoła, w którym król Władysław II Jagiełło poślubił Elżbietę Granowską w 1417 roku.

Na placu, przy wylocie w kierunku ulicy Jana Grodka, można podziwiać kasztanowca, który został posadzony przed 1912 rokiem dzięki staraniom Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka, założonego w 1904 roku. W roku 2008 zorganizowano konkurs architektoniczny na projekt rewitalizacji Placu św. Michała i przyległych ulic, gdzie pierwsze miejsce zajęła krakowska pracownia Podczaszy Pracownia Architektury. Celem rewitalizacji było przywrócenie historycznych funkcji tego miejsca, które związane były z religią oraz rzemiosłem, w tym produkcją kafli piecowych, kiedyś czynnej na obszarze obecnego budynku MDK. Centralna część placu stanowi przestrzeń do krótkiego wypoczynku, wzbogacona niską oraz średnio-wysoką zielenią. Jednolity kolor nawierzchni sprawia, że przestrzeń jest przejrzysta, z wyraźnie określonymi funkcjami i lokalizacjami różnych obiektów małej architektury.”

Zabudowa

Wśród istotnych elementów zabudowy Placu św. Michała w Sanoku wyróżniają się różnorodne obiekty architektoniczne, które odzwierciedlają bogatą historię tego miejsca. Do takich należy Kościół Farny pw. Przemienienia Pańskiego, którego początki sięgają XIX wieku. Znajduje się tam także płyta nagrobna starosty sanockiego, Sebastiana Lubomirskiego, datowana na 1558 rok. Budowla ta została uhonorowana wpisem do wojewódzkiego rejestru zabytków w 1990 roku oraz do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka.

Kolejnym zabytkiem jest Dom mansjonarski, który pochodzi z XVIII wieku, a jego adres to numer 6. W czasach PRL znajdował się na Placu Pokoju 5. Ten budynek również znalazł się w wojewódzkim rejestrze zabytków, wprowadzonym w 1952 roku, oraz w gminnym rejestrze.

Kolejne interesujące obiekty to kamienica zlokalizowana pod adresem Plac Świętego Michała 3, położona w północnej części placu, przy skrzyżowaniu z ulicą Łazienną. Ta kamienica została uwzględniona w gminnym rejestrze zabytków, co miało miejsce w 2015 roku. Również budynek pod adresem Plac Świętego Michała 4 oraz kamienica pod numerem 5, znajdująca się u zbiegu z ulicą Jana Grodka, są objęte tym rejestrem, który również został ogłoszony w 2015 roku.

We wschodniej części placu mieścił się lokal cukierniczy, znany jako „U Popka”, prowadzony przez Piotra Popka. W 1998 roku, w tym miejsca otwarto nowy sklep obuwniczy. Na placu 17 listopada 2018 roku odsłonięto pomnik św. Michała Archanioła, który został poświęcony przez księdza arcybiskupa Adama Szala. Wysoka na 5 metrów rzeźba, stworzona według projektu Agnieszki Świerzowicz-Maślaniec i Marka Maślańca, została odlana w brązie. Budowa pomnika była zrealizowana pod kierunkiem inż. arch. Marioli Sidor. Na tarczy Archanioła znajduje się napis w języku łacińskim: „Quis ut Deus”, co tłumaczy się jako „Któż jak Bóg”.

Plac w kulturze i sztuce

W kontekście kultury i sztuki, plac św. Michała w Sanoku zajmuje istotne miejsce, służąc jako inspiracja dla wielu artystów. Jednym z takich twórców był Kalman Segal, który w obrazie zatytułowanym „Nad dziwną rzeką Sambation” stworzył niezwykłą narrację, przyciągającą uwagę widza.

Obraz ten, powstały w 1957 roku, ukazuje nie tylko unikalny krajobraz, ale również głębsze znaczenia związane z miejscem i jego atmosferą. Znalazł on swoje miejsce w publikacjach artystycznych, co potwierdzają umiejscowienia na stronach 31, 33 oraz 70.

---

Oceń: Plac św. Michała w Sanoku

---