Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku

---

Historia i opis

Budynek przy ulicy Grzegorza z Sanoka 2 stanowi interesujący element architektoniczny Sanoka. Zlokalizowany pomiędzy ulicą Grzegorza z Sanoka, ulicą Tadeusza Kościuszki oraz ulicą 3 Maja, pomimo widoczności jego elewacji z tych trzech stron, formalnie posiada adres przy ul. Grzegorza z Sanoka 2. W przeszłości budynek był oznaczony numerem 86 i znajdował się na rogu dawnych ulic Nowej Rady (obecnie 3 Maja) i Krakowskiej (dzisiejsza ul. Jagiellońska).

Budowla usytuowana jest w kontekście historycznym, jako że została wzniesiona w XIX wieku. Jak informuje Wojciech Sołtys, obiekt ten – znany jako „Dom Miejski” – powstał po tragicznym pożarze miasta w 1872 roku, na skrzyżowaniu ulic Liskiej (dziś Jagiellońska) i Rymanowskiej (znanej później jako T. Kościuszki). Koszt budowy wyniósł 1215 złr., a budynek od samego początku był pod numerem 86. Na początku był to dom prywatny, należący do żydowskiej rodziny Ramerów, co tłumaczy jego lokalną nazwę.

Rodzina Ramerów zamieszkiwała Sanok już od przynajmniej końca XVIII i początku XIX wieku. W skład rodziny wchodzili Chaim i Lewor Ramer, a do innych jej przedstawicieli należeli m.in. Aron Ramer oraz radni miejscy, w tym Saul Ramer (wybrany w latach 1867, 1878 i 1881), Abraham oraz Salomon Ramer, który mieszkał w kamienicy przy ulicy Adama Mickiewicza 3. Pozostali członkowie rodziny posiadali również budynek przy ulicy Jagiellońskiej 25. Ramerowie byli znani z prowadzenia żydowskiej orkiestry.

Mieszkańcy nadali budynkowi przydomek „Ramerówka”. Kamienicę przejął burmistrz Jan Okołowicz od Ichla Ramera, zamierzając przekształcić ją w Czytelnię Mieszczańską. Jednak renowacja budynku była kosztowna i czasochłonna, co spowodowało, że burmistrz stracił swoje stanowisko. Od 16 grudnia 1866 roku, budynek zaczął pełnić funkcję użyteczności publicznej, a w jego wnętrzach mieściły się kino „Reduta”, biblioteka oraz czytelnia.

Na początku swego istnienia, Ramerówka była określana mianem „Dom Miejski”, a w 1884 roku aptekarz Feliks Giela, który później został burmistrzem, założył Czytelnię Mieszczańską w tym weselszym gmachu. Oficjalne otwarcie miało miejsce w listopadzie 1894 roku. Od tego momentu funkcję prezesa pełnił F. Giela, a później aż do 1904 roku prezesem był dr Jan Gaweł. W budynku odbywały się różnorodne kulturalne wydarzenia, w tym bale, wesela i przedstawienia teatralne.

W budynku odbywał się również pobór rekruta c. i k. armii (asenterunek). W początkowych latach XX wieku Ramerówka była jednym z dwóch obiektów w Sanoku z dostępem do sieci elektrycznej, obok Gmachu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W czasie swojego istnienia, gmach przeszedł wiele modernizacji z nadzorem architekta miejskiego, inż. Władysława Beksińskiego, a także bywał nazywany „Domem Demokracji”.

W okresie międzywojennym Ramerówka stała się miejscem, gdzie działało kino „Uciecha”, prowadzone przez Romana Skoczyńskiego. To była również pierwsza siedziba Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku, założonego w 1929 roku, z prezydentem Władysławem Lisowskim na czele. Przed 1939 rokiem swoje siedziby miały tam również Agencja Polskiego Biura Podróży „Orbis” oraz inne przedsiębiorstwa handlowe.

Przez wiele lat parter ramerówki był zaaranżowany na pomieszczenia usługowe. W tamtych czasach umiejscowione były tam różne sklepy, a na piętrze działała znana kawiarnia „Corso”. Fasada budynku była pierwotnie obudowana drewnem z żelaznymi roletami. W czasach II wojny światowej, niemieckie władze podjęły decyzję o likwidacji frontowych pomieszczeń parterowych, co wiązało się z usunięciem żydowskich właścicieli. Powodowało to, że ta część architektoniczna przekształciła się w arkadowe podcienia, co na stałe zmieniło wizerunek budynku, który zaczęto nazywać „Arkady”.

Podczas okupacji niemieckiej, w budynku, pod nowym adresem Horst Wessel Gasse 2, funkcjonował Ukrainisches Hilfskomitee (Ukraiński Komitet Pomocy). Po wojnie, w 1948 roku, zaczęto wynajmować lokale budynku Powszechnym Domom Towarowym na 20-letnią dzierżawę. W górnych pomieszczeniach budynku prowadzone były działalności kulturalno-rozrywkowe. Popularnością cieszył się „Klub Górnika”, który wcześniej znany był jako „Klub Naftowca”.

Również w okresie PRL, na południowo-zachodnim rogu budynku, znajdował się punkt Ruchu, w skład którego wchodziły różnorodne działania, takie jak zespół muzyczny „Sanoczanie” czy orkiestra górnicza. Remont budynku trwał do połowy 1993 roku, a jego oficjalne otwarcie miało miejsce 13 listopada 1993 roku. Wówczas pomieszczenia były wynajmowane przez PGNiG, a później także biuro Euroregionu „Karpaty”.

W latach 90. XX wieku w gmachu działała restauracja „Piwnice pod Arkadami” oraz powstawały punkty handlowe. Na miejscu w sąsiedztwie budynku, w przeszłości był Kościół Najświętszej Marii Panny (1300-1787), a placyk przy zachodniej fasadzie kamienicy, przekształcony w skwer, uzyskał nazwę Placu Marii. Dziś na tym miejscu stoi pomnik Kamienia 1000-lecia, odsłonięty w 1960 roku. Budynek umieszczony jest na gminnej liście zabytków Sanoka.

---

Oceń: Budynek przy ul. Grzegorza z Sanoka 2 w Sanoku

---