Janusz Szuber

---

Życiorys

Janusz Szuber miał zaszczyt być potomkiem Ignacego Adama Lewickiego, wchodząc w skład rodziny medycznej jako prawnuk dr. Maurycego Drewińskiego, brata Teodozji Drewińskiej, a także sędziego Bronisława de Rogala Lewickiego, który pełnił funkcję prezesa sądu oraz był c.k. tajnym radcą z tytułem szlacheckim. Jego dziadkowie od strony ojca, Józef (1881–1967) i Józefa (1889–1974) Szuberowie, osiedlili się w Sanoku, przybywając ze Lwowa w 1935 roku, zamieszkując pod adresem ulicy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich 2. Z kolei dziadkami ze strony matki byli Stefan Lewicki (profesor gimnazjalny) oraz Maria Helena z domu Drewińska, córka wspomnianego Maurycego oraz siostra Bolesława Drewińskiego. Rodzice Janusza to Zbigniew Szuber (1918–1996, pilot-instruktor) i Ewa z domu Lewicka (ur. 1921, zm. 1991). Warto wspomnieć, że dwóch starszych braci Janusza, Andrzej Antoni (zm. 1943, zaledwie po trzech tygodniach życia) oraz Jacek Andrzej (ur. 1946, zm. 1947, zmarł w wieku 9 miesięcy) odeszło w dzieciństwie. Osobną postacią w jego życiu była ciotka Maria Szuber (1913–2006), aktywna w sanockim oddziale PTTK, gdzie pełniła również funkcję przewodniczki turystycznej, a także jego wujowie Stefan Jarosz oraz Mieczysław Jarosz. Janusz był też dalekim krewnym znanego pisarza Jana Zachariasiewicza.

Janusz Szuber przyszedł na świat 10 grudnia 1947 roku w Sanoku, a jego chrzest miał miejsce już w 1948 roku w rzymskokatolickim kościele parafialnym w Krynicy, gdzie otrzymał dodatkowe imię „Maria”. W swoim rodzinnym mieście uczęszczał do szkoły podstawowej, a następnie do Liceum Ogólnokształcącego Męskiego, gdzie w 1967 roku, z wyróżnieniem, zdał maturę. W tym samym roku, z zachętą swojego nauczyciela, profesora Józefa Stachowicza, rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Jego rówieśnikami byli m.in. Antoni Libera, Marek Grzesiński-Weiss, Józef Kurylak, Magda Umer oraz Janusz Wiśniewski. W czasach młodości zafascynował się twórczością Nikifora Krynickiego, którego regularnie widywał w Krynicy, oraz pracami artysty Mariana Kruczka z Płowiec. Od 1951 roku często odwiedzał Warszawę, gdzie spotykał swoją rodzinę, Jaroszów. W latach 60. podjął się pisania prozy i od 1968 roku także poezji, chociaż wiele z tych wierszy, pomimo pozytywnego odbioru, postanowił zniszczyć. W 1969 roku Janusz zaczął borykać się z postępującą chorobą (gościec łuszczycowy), co spowodowało, że początkowo był obłożnie chory, a później poruszał się na wózku inwalidzkim. Z powodu trudności zdrowotnych przerwał studia w Warszawie, mimo to dbał o swoje wykształcenie samodzielnie. Przez wiele lat opiekę nad nim sprawowała jego matka, a po jej odejściu w 1991 roku, ciotka Krystyna Jarosz (zm. 2014). Jako jedynak, w trudnych momentach wsparciem służyła mu kuzynka Grażyna Jarosz, doktor mikrobiologii, która od 1983 roku mieszkała w Norwegii.

Przez blisko dwie dekady Janusz tworzył poezję w tzw. sposób „do szuflady”, skrupulatnie zbierając swoje utwory, co zaowocowało 10 teczkami z wierszami oraz różnymi redakcjami. Na początku lat 90. w Sanoku zaintrygował jego dotąd niepublikowane wiersze m.in. Zygmunt Pankowski, który zarekomendował je swojemu bratu, Marianowi Pankowskiemu. Ponadto, o twórczości Szubera wiedziała sanoczanka Janina Lewandowska. W pierwotnych planach Janusz zamierzał wydać tomik poezji w 1991 roku, jednak ostatecznie zadecydował, aby upublicznić swoje prace. W 1994 roku, pod pseudonimem „Teodor”, przesłał cztery wiersze na IV edycję konkursu zorganizowanego przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Sanoku, w którym zaskarbił sobie I nagrodę. W 1995 roku jego twórczość, znana z późniejszego zbioru „Apokryfy i epitafia sanockie”, ukazała się na łamach „Tygodnika Sanockiego”, a od tego czasu jego dzieła, w tym recenzje, noty i szkice, były publikowane w dodawanym do tego periodyku „Dodatku Kulturalnym”, którego redaktorem został w 1997 roku. Jako poeta zadebiutował z pomocą sanockiej MBP. W latach 1995-1996 ukazały się pierwsze pięć tomików poezji Szubera (w 1995 roku dwa w listopadzie i grudniu, a następnie trzy w 1996 roku), które wydano z pomocą Antoni Libera oraz Grażyny Jarosz z Oslo i drukarni Piast Kołodziej w Sanoku, co umownie określono jako pięcioksiąg.

W 1995 roku Janusz, wspólnie z Tomaszem Korzeniowskim, był inicjatorem powstania stowarzyszenia, które formalnie założono w 1996 roku jako Korporacja Literacka, a którego prezesem był od 24 czerwca 1999 do czerwca 2000 roku. W połowie 2002 roku został wiceprezesem stowarzyszenia. W 1996 roku przyjął członkostwo w Warszawskim Oddziale Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a w 2000 roku dołączył do PEN Clubu. Janusz był również częścią zespołu redakcyjnego periodyku „Impresje Muzealne”, wydawanym przez Muzeum Historyczne w Sanoku. W 1998 roku objął redaktorstwo zeszytów „Acta Pancoviana”, które były wydawane na cześć Mariana Pankowskiego (Tom I w 1998, Tom II w 1999, Tom III w 2004, Tom IV w 2005). Do tomiku poezji wydanego w 1998 roku, zatytułowanego „Moje słowo prowincjonalne”, dokonał redakcji oraz doboru wierszy. W 2006 roku jego wiersz „Mgła”, przetłumaczony przez Ewę Hryniewicz-Yarbrough, został opublikowany w amerykańskim tygodniku „The New Yorker”. W 1999 roku Janusz uczestniczył w programie „Rozmowy na koniec wieku” w TVP2, przygotowanym przez Katarzynę Janowską oraz Piotra Mucharskiego, a także zdobył stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W jego twórczości czuć echo zarówno przeszłości, jak i rzeczywistości Sanoka oraz jego okolic. Napisał również esej pt. „Mój Sanok”, który stał się wstępem do albumu fotograficznego autorstwa Tadeusza Budzińskiego pt. „Sanok i Ziemia Sanocka” z 2001 roku, a zdjęcia autora ukazały się w tomiku „Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą” Janusza z 2004 roku. W 2003 roku wspólnie z Marią Harasymowicz dokonał wyboru wierszy Jerzego Harasymowicza w pośmiertnej publikacji pt. „Bieszczady”. W tym samym roku był pomysłodawcą książki Ryszarda Wiktora Schramma pt. „Prywatna podróż pamięci”, do której napisał wstęp. Był także redaktorem publikacji Barbary Bandurki pt. „Zieleń Veronese’a” z 2005 roku, a w 2005 roku wydano publikację zatytułowaną „Mojość”, w której współautorem był duet Janusz Szuber oraz Władysław Szulc. Publikacja przedstawiała Sanok przez pryzmat tekstów pierwszego z nich i fotografii drugiego. Wraz z Ewą Kasprzak oraz Wiesławem Banachem był redaktorem publikacji autorstwa Artura Olechniewicza pt. „Tratwa” z 2006 roku, a jego teksty pojawiły się w albumie zatytułowanym „Bieszczady” wydanym w 2007 roku przez Włodzimierza i Agnieszkę Bilińskich.

Utwory Janusza Szubera publikowane były w takich czasopismach, jak „Tygodnik Sanocki” (publicystyka i wiersze), „Głos Ziemi Sanockiej” (tygodnik Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Pocieszenia w Sanoku), „Tygodnik Powszechny”, „Kultura”, „Sycyna”, „Nowa Okolica Poetów”, „Twórczość”, „Odra”, „Kwartalnik Artystyczny”, „Zeszyty Literackie”, „Akcent”, „Rzeczpospolita” (w magazynie „Plus Minus” prowadził stały felieton pt. „Czytane na prowincji”), „Voix d’encre”, „Archipel”, „Le Poligraphe”, „Books in Canada”, „Die Horen”. Jego wiersze przetłumaczono na co najmniej piętnaście języków, w tym francuski, niemiecki, angielski, ukraiński, chorwacki, hiszpański, niderlandzki, węgierski, słoweński, serbski, hebrajski, czeski, bułgarski, fiński. Jako twórca korzystał także z pseudonimu „Sebastian Rylski”. W semestrze wiosennym roku akademickiego 2003/2004 prowadził zajęcia ze studentami w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Sanoku na temat „Sanocczyzna w literaturze XIX i XX wieku – rozmowy o regionalizmie”. Wraz z Janiną Lewandowską był fundatorem tablicy upamiętniającej Mariana Pankowskiego, ustanowionej w 2017 roku na gmachu MBP w Sanoku. W artykułach Janusza Szubera znajdują się prace artystów takich jak: Władysław Szulc, Grażyna Jarosz, Barbara Bandurka, Anna Maria Pilszak, Marian Kruczek (m.in. reprodukcja na okładce tomiku pt. „Z żółtego metalu” i reprodukcje w tomiku „7 Gedichte / Wierszy”), Jan Ekiert (reprodukcje w tomiku „Śniąc siebie w obcym domu”), Artur Olechniewicz (okładka tomiku pt. „Lekcja Tejrezjasza”), Henryk Waniek (Forest in the Mirrors), Zdzisław Beksiński (reprodukcje prac w tomikach „Biedronka na śniegu” i „Czerteż”, jak również na okładce tomiku „Próba dębu / Teste do carvalho”). Jego wiersze znalazły uznanie u takich wybitnych poetów i literatów jak Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Kazimierz Orłoś, Krzysztof Lisowski. Na zaproszenie Janusza w Sanoku mieli okazję być obecni: Jan Józef Szczepański, Antoni Libera, Paweł Huelle, Andrzej Stasiuk, Helena Zaworska, a w wieczorach literackich promujących jego poezję uczestniczyli Bronisław Maj, Ryszard Krynicki z żoną Krystyną, prof. Józef Nowakowski, Steffen Huber, Jan Tulik, Stanisław Dłuski oraz Wanda Chotomska.

Janusz Szuber urodził się oraz przez drugą połowę XX wieku mieszkał w Sanoku w wynajmowanym mieszkaniu przy ulicy Henryka Sienkiewicza 8. W październiku 1999 roku odwiedził go w jego mieszkaniu ówczesny premier RP Jerzy Buzek. Po roku 2000 osiedlił się w kamienicy przy ul. Rynek 14 w Sanoku, tytułując ten adres jednym z jego wierszy oraz tomikiem poezji wydanym w 2016 roku. Janusz Szuber zmarł w dniu 1 listopada 2020 roku w szpitalu w Lesku, a jego pogrzeb, zaplanowany pierwotnie na czas nieokreślony, odbył się 2 sierpnia 2021 roku, kiedy to jego prochy spoczęły na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Twórczość

Janusz Szuber to polski poeta i autor, który w swoim dorobku literackim zgromadził liczne tytuły, które zasługują na szczegółowe przedstawienie. W swojej pracy artystycznej podejmuje różnorodne tematy, a jego teksty odzwierciedlają głęboką refleksję i zrozumienie rzeczywistości. Poniżej zaprezentowane są kluczowe dzieła, które stanowią istotny element jego twórczości.

• Paradne ubranko i inne wiersze (1995, Sanok),
• Apokryfy i epitafia sanockie (1995, Sanok),
• Pan Dymiącego Zwierciadła (1996, Sanok, ISBN 83-905046-1-8),
• Gorzkie prowincje (1996, Sanok, ISBN 83-905046-0-X),
• Srebrnopióre ogrody (1996, Sanok, ISBN 83-905046-2-6),
• Śniąc siebie w obcym domu (1997, Muzeum Historyczne w Sanoku, Sanok),
• Biedronka na śniegu (1999, Wydawnictwo a5, Kraków, ISBN 83-85568-41-7, ISBN 0-921724-32-2),
• O chłopcu mieszającym powidła. Sto wierszy z lat 1968–1997 (1999, Wydawnictwo „Znak”, Kraków, ISBN 83-7006-969-X),
• 7 Gedichte / 7 Wierszy – wybór wierszy (1999, Miejska Biblioteka Publiczna w Sanoku, Sanok),
• Okrągłe oko pogody (2000, Wydawnictwo Literackie, Kraków, ISBN 83-08-03058-0),
• Z żółtego metalu (2000, Księgarnia Akademicka, Kraków, ISBN 83-7188-341-2),
• 19 wierszy – wybór wierszy (2000, Lesko),
• Las w lustrach / Forest in the Mirrors (2001, Wyd. YES, Rzeszów, ISBN 83-911519-2-1, współautor (obrazy): Henryk Waniek; tłum. na język angielski: Ewa Hryniewicz-Yarbrough, Clare Cavanagh),
• Wiersze z „kociej szafy” (2002, Sanok; zbiór przeznaczony dla bliskich),
• Lekcja Tejrezjasza i inne wiersze wybrany (2003, Wydawnictwo Literackie, Kraków),
• Glina, ogień, popiół (2003, Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, Sanok),
• Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą (2004, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica),
• Mojość (2005, Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, Sanok, ISBN 83-919470-8-4, współautor (zdjęcia): Władysław Szulc),
• Czerteż (2006, Wydawnictwo Literackie, Kraków, ISBN 83-08-03913-8),
• Spijmanij u sit′ (2007, Kijów),
• Pianie kogutów (2008, Wydawnictwo „Znak”, Kraków, ISBN 978-83-240-0941-1),
• Wpis do ksiąg wieczystych (2009, Wydawnictwo Literackie, Kraków, ISBN 978-83-08-04294-6),
• They Carry a Promise. Selected poems (2009, wyd. Alfred A. Knopf, Nowy Jork; tłum. na język angielski: Ewa Hryniewicz-Yarbrough),
• O deczaku koji je meszao pekmez (2009, Belgrad; tłum. na język serbski: Biserka Rajčić),
• Wyżej, niżej, już / Plus haut, plus bas, ça y est (2010, Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów, ISBN 978-83-61746-38-6; tłum. na język francuski: Marcin Nowoszewski),
• Powiedzieć. Cokolwiek (2011, Wydawnictwo Literackie, Kraków, ISBN 978-83-08-04582-4),
• Emeryk u wód (2012, Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów, ISBN 978-83-60678-37-4),
• Tym razem wyraźnie (2014, Wydawnictwo Literackie, Kraków, ISBN 978-83-08-05356-0),
• Rynek 14/1 (2016, Wydawnictwo Literackie, Kraków, ISBN 978-83-0806197-8),
• Próba dębu / Teste do carvalho (2019, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Rzeszów, ISBN 978-1-927490-20-4; tłum. na język portugalski: Zygmunt Wojski),
• Przyjęcie postawy. Wybór wierszy z lat 2003–2019 (2020, Wydawnictwo Literackie, Kraków, ISBN 978-83-08-07041-3),
• Próbuję być. Wybór wierszy z lat 1969–2020 (2021, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, ISBN 978-83-8196-297-1).

Jak widać, dorobek twórczy Janusza Szubera jest bardzo bogaty, obejmując zarówno wiersze, jak i prace tłumaczeniowe. Każdy z wymienionych tytułów wnosi coś unikalnego do literatury polskiej, a ich różnorodność świadczy o wszechstronności autora.

Nagrody i odznaczenia

Janusz Szuber jest przykładem artysty, którego talent został wielokrotnie doceniony i nagrodzony w różnych dziedzinach literatury. Poniżej przedstawiamy jego najważniejsze osiągnięcia:

• pierwsza nagroda w IV edycji konkursu Ziemia rodzinna Grzegorza z Sanoka w literaturze w dziedzinie poezji (1994),
• nagroda Miasta Sanoka w dziedzinie literatury za rok 1995 (za twórczość poetycką) oraz za rok 1998 (za wybitne osiągnięcia w twórczości poetyckiej),
• nagroda Poetycka im. Kazimiery Iłłakowiczówny (1996, za najlepszy debiut roku – tomik Paradne ubranko i inne wiersze),
• nagroda Literacka im. Barbary Sadowskiej (1996),
• nagroda Literacka Miasta Rzeszowa II stopnia (1997),
• nagroda wojewody krośnieńskiego w dziedzinie kultury (1997),
• nagroda Prezydenta Miasta Rzeszowa (1997),
• nagroda Miasta Krosna,
• nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich z Toronto w dziedzinie literatury (1998),
• nagroda VIII edycji Konkursu Literackiego Fundacji Kultury (1998, za tomik wierszy O chłopcu mieszającym powidła),
• laury „Nowin” za rok 1998,
• nominacja do nagrody „Józef” oraz medal „Józef ’99”, przyznane przez Radio Rzeszów, TV Rzeszów i „Super Nowości” za rok 1999 w kategorii osobowość,
• wiersz Janusza Szubera pt. O chłopcu mieszającym powidła został uznany za jeden z najwybitniejszych utworów poetyckich lat 90. III Rzeczypospolitej,
• odznaka „Zasłużony dla Sanoka”,
• tytuł mistrza wymowy polskiej województwa podkarpackiego (2003),
• nagroda Poetycka im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego – Orfeusz w IV edycji konkursu (2015, za tom Tym razem wyraźnie),
• tytuł Honorowego Obywatelstwa Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka (7 listopada 2017, uchwałą Rady Miasta Sanoka; uroczystość wręczenia tytułu miała miejsce 8 grudnia 2017),
• doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie literatury za rok 2019.

Odniesienia i upamiętnienie

Jan Szelc, związany z Sanokiem poeta, oddał hołd Januszowi Szuberowi w kilku wierszach, które stały się istotnym elementem jego twórczości. Utwory takie jak Kamienna Hora, publikowana w tomie poezji „Mycykowy Dział” z 1998 roku, i Szuber z Haczowa z 1996 roku (znajdujący się w tomiku „Liputowa droga” z 2004) doskonale obrazują jego podziw dla tego poety. Inne wiersze to Salon Szubera oraz Dziesiąty grudnia ’03, również zawarte w zbiorze „Odmawiam góry” z 2004 roku. Kolejnym dowodem uznania jest wiersz autorstwa Barbary Bandurki, który został poświęcony Januszowi Szuberowi, opublikowany w jej tomie „Zieleń Veronese’a” z 2005 roku.

Za życia poety wiele osób dedykowało mu swoje wiersze oraz prace. W okresie 2008–2011 o Januszu Szuberze pisali m.in. Barbara Bandurka, Jan Tulik, Krystyna Lenkowska, Jacek Mączka, Florian Śmieja, Janusz Pasterski oraz Andrzej Busza. Z okazji 10. rocznicy debiutu literackiego artysty w 2003 roku, Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej” opublikowała trzeci tom serii „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, zatytułowany „Nr 3. Jubileusz Janusza Szubera”.

W 1999 roku powstał film „Sanocczyzna Janusza Szubera”, w reżyserii Jerzego Kołodziejczyka, według scenariusza Grzegorza Gajewskiego. Rok później zrealizowano dokument „Gdyby wszystko jest poezją”, który powstał w reżyserii Pawła Sawickiego. Kolejna produkcja to film pt. „…innego życia nie potrafię dla siebie wymyśleć” z 2001 roku, autorstwa Pawła Słowikowskiego.

Tematyka twórczości Janusza Szubera była przedmiotem licznych artykułów i analiz od 1998 roku. Jacek Mączka, pochodzący z Sanoka, publikował teksty na temat poety zarówno w prasowych jak i naukowych periodykach. Na podstawie tych tekstów w 2008 roku wydał książkę zatytułowaną „Powidła dla Tejrezjasza”. W 2006 roku Jacek Mączka uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, a jego rozprawa doktorska dotyczyła świata poetyckiego Janusza Szubera. Habilitację uzyskał w 2012 roku, również na podstawie pracy o Szuberze.

Pierwszą książką monograficzną dotyczącą poezji Janusza Szubera była publikacja naukowa autorstwa Tomasza Cieślak-Sokołowskiego z 2004 roku pt. „Mój wszechświat uczyniony o poezji Janusza Szubera”. W 2005 roku ukazała się praca Jerzego Kowalewskiego „Dramat istnienia – o poezji Janusza Szubera”. W 2009 roku wydano natomiast zbiorową książkę „Poeta czułej pamięci. Studia i szkice o twórczości Janusza Szubera”, w której zebrano różnorodne materiały oraz bibliografię poety.

W kolejnych latach ukazały się prace Andrzeja Sulikowskiego dotyczące Janusza Szubera: „Epos sanocki Janusza Szubera” (2010) oraz „Rynek i coraz dalsze okolice. O twórczości Janusza Szubera” (2019). W pierwszej z nich autor przywołał własny wiersz pt. „Horodyszcze”, dedykowany Januszowi Szuberowi. Warto zaznaczyć, że prace doktoranckie i magisterskie odnoszące się do Szubera powstawały zarówno przed, jak i po 2003 roku. W 2019 roku ukazała się monografia „Wciałowzięty. Szkice o poezji Janusza Szubera” autorstwa Alicji Jakubowskiej-Ożóg.

Po śmierci Janusza Szubera, która miała miejsce pod koniec 2020 roku, na rynku w Sanoku, przed jego domem przy ul. Rynek 14, odsłonięto ławeczkę pamięci. Zawiera ona tabliczkę z cytatem z wiersza „Gorzkie prowincje” brzmiącym: „Moje gorzkie prowincje w tunelach kreciej nocy!” Poetka Helena Kapri również oddała mu hołd, pisząc wiersz pt. „Podróż do miasta S. Pamięci” umieszczony w tomie „44 wiersze” z 2021 roku.

Z okazji pierwszej rocznicy śmierci poety, Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka zorganizowała projekt upamiętniający pod nazwą „Janusz Szuber – in memoriam”. W ramach tego wydarzenia, 30 października 2021 roku odbyło się spotkanie dotyczące twórczości poety w sali koncertowej Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. im. Wandy Kossakowej w Sanoku. Dzień później, 31 października 2021 roku, w kościele w Międzybrodziu odprawiono mszę za duszę Janusza Szubera oraz za jego opiekuna Piotra Jacewicza, a także odsłonięto kamień pamiątkowy z tablicą, na której znalazł się fragment wiersza „Oktostych”.

Uchwałą Rady Miasta Sanoka z dnia 28 października 2021 roku, plac o charakterze terenu zieleni położony przy ul. Zamkowej, pomiędzy kompleksem zamkowym, budynkiem zajazdu, willą Zaleskich oraz Schodami Zamkowymi, nazwano „Skwer Janusza Szubera”.

---

Oceń: Janusz Szuber

---