Muzeum Historyczne w Sanoku

---

Historia

Inicjatywa gromadzenia eksponatów, która stała się fundamentem dla przyszłego Muzeum Ziemi Sanockiej, rozpoczęła się pod kierunkiem Aleksandra Rybickiego, Adama Fastnachta oraz Stefana Stefańskiego, którzy wówczas jeszcze byli uczniami sanockiego gimnazjum. Nie można również zapominać o wkładzie ówczesnego burmistrza Sanoka, Tadeusza Malawskiego, który w pomieszczeniach magistratu zgromadził wiele cennych eksponatów i pamiątek, które później trafiły do nowo powstałego muzeum.

Muzeum Ziemi Sanockiej formalnie zainaugurowało swoją działalność w 1934 roku, a kluczowymi inicjatorami tego przedsięwzięcia była referentka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dr Jadwiga Przeworska oraz starosta sanocki dr Bolesław Skwarczyński. Na początku muzeum funkcjonowało pod polskim patronatem aż do 1939 roku w sanockim zamku, gdzie jego bogata ekspozycja została podzielona na kilka działów, w tym historyczny, kościelny i etnograficzny. Jednym z głównych zadań muzeum było gromadzenie zabytków związanych z historią regionu, ich naukowe opracowywanie, a także udostępnianie mieszkańcom Sanoka.

W 1934 roku przy wejściu do muzeum ustawiono tablicę upamiętniającą, która głosiła, że „W gmachu tym części dawnego zamku sanockiego, wzniesionego przez króla Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku, upamiętnionego godami weselnymi króla Władysława Jagiełły, z dnia 2 maja 1417 roku, który został odbudowany za króla Zygmunta Starego przez jego małżonkę Bonę Sforza w XVI wieku” odbyło się otwarcie Muzeum Ziemi Sanockiej w 1934 roku, zorganizowane staraniem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Sanockiej. Prowadzenie badań dotyczących historii regionu spoczywało na barkach Adama Fastnachta, który nie tylko gromadził eksponaty, ale i promował lokalną spuściznę kulturową, między innymi poprzez organizację wystawy „Ziemia Sanocka w Malarstwie, Plastyce i Fotografice” we wrześniu 1937 roku.

Niestety, po wybuchu II wojny światowej zamek został w 1939 roku splądrowany. W okresie okupacji zmieniono jego funkcję na Kreismuseum in Sanok (Muzeum Okręgowe w Sanoku) oraz Muzeum Łemkowszczyzny. W sierpniu 1944 roku zbiory muzealne doznały kolejnej dewastacji, kiedy to wojska niemieckie zdemolowały zbiory, a lokalne władze wywiozły najcenniejsze eksponaty kultury polskiej (w tym około 300-400 wyjątkowych przedmiotów, takich jak królewskie nadania dla Sanoka, obrazy, rękopisy oraz komplety strojów ludowych). Po wojnie część z narodowego dziedzictwa została odnaleziona w rejonie Legnicy i ostatecznie przekazana do AGAD oraz archiwum rzeszowskiego.

Do 1946 roku w zamku mieścił się szpital wojskowy, a później również rusznikarnia. Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do odbudowy i tworzenia na nowo ekspozycji muzeum, aby zachować dorobek kulturowy regionu. Na mocy zarządzenia Ministra Kultury i Sztuki z 9 czerwca 1950 roku, Muzeum Ziemi Sanockiej zostało przemianowane na Muzeum w Sanoku. Z biegiem lat instytucja ta przekształciła się w Muzeum Regionalne w Sanoku, a 1959 roku obchodziła 25-lecie swojej obecności.

Ponadto, 28 marca 1987 roku powstała filia muzeum, znana jako „Dom Pamięci gen. Karola Świerczewskiego” w Jabłonkach, która została zrealizowana przy wsparciu budżetu miasta Sanoka, mając na celu upamiętnienie zmarłego generała.

Zbiory i ekspozycja

Muzeum Historyczne w Sanoku cieszy się bogatą historią i wyjątkowymi zbiorami, które przyciągają wielu miłośników sztuki oraz historii. W roku 1937 organizowano wystawę zatytułowaną „Ziemia sanocka w malarstwie, plastyce i fotografice”. Rok 1945 natomiast przyniósł pierwszą powojenną wystawę sanockich artystów, w której zaprezentowane zostały prace takich twórców jak Stefan Pajączkowski, Marian Kruczek, Władysław Lisowski, Kazimierz Florek, Tadeusz Turkowski, Bronisław Naczas oraz Józef Sitarz.

Obecnie muzeum dysponuje imponującą kolekcją liczącą ponad 20 tysięcy eksponatów. Jego zbiory są podzielone na różne działy, takie jak archeologiczny, ikonograficzny, historyczny oraz konserwatorski. W ramach instytucji działa także Galeria Sztuki Współczesnej imienia Marii i Franciszka Prochasków oraz galeria autorska Zdzisława Beksińskiego, znajdująca się w zmodernizowanym południowym skrzydle zamku sanockiego, które zostało odbudowane w latach 2010–2011.

W zbiorach muzeum istnieje unikatowy eksponat – „Ceramika pokucka z daru kustosza Aleksandra Rybickiego”, znajdujący się w budynku Zajazdu, który stanowi największy zbiór sztuki pokuckiej w Polsce. Ten cenny dar został przekazany przez A. Rybickiego 28 maja 1978 roku, a wystawa z tej okazji otwarta została podczas Dni Sanoka w czerwcu owego roku. Dodatkowym skarbem muzeum są dzieła przekazane przez spadkobierców polskich artystów, w tym Franciszka Prochaski, Tadeusza Makowskiego, Józefa Pankiewicza, Hanny Rudzkiej-Cybisowej oraz Jana Cybisa w dniu 20 listopada 1978 roku.

Muzeum ma swoją główną siedzibę w gmachu przy ul. Zamkowej 2, a do jej zalążków należą także Zamek Królewski w Sanoku oraz Zajazd umiejscowiony na terenie parku zamkowego. Do najcenniejszych zasobów muzeum należy kolekcja ponad 200 ocalałych ikon karpackich z terenów historycznej ziemi sanockiej, datowana na okres od XVI do XX wieku, a także zbiory ceramiki pokuckiej oraz kolekcja kilkuset obrazów od artystów takich jak: Jan Nepomucen Gniewosz, Maria Bianka Mossoczy, Jan Wacław Zawadowski, Wacław Żaboklicki, Ludwik Lille, Józef Pankiewicz, Hanna Rudzka-Cybisowa, Jan Cybis, Olga Boznańska, Tadeusz Makowski, Jan Ekiert, Józef Penar, Józef Jarema, Maria Sperling, Leon Getz, Marian Kruczek, Wojciech Jahn, Arika Madeyska, oraz Barbara Bandurka.

W 1973 roku do muzeum trafiły również receptularze pochodzące z byłej apteki Mariana Kawskiego.

Dyrektorzy i pracownicy muzeum

Historia Muzeum Historycznego w Sanoku jest w znacznym stopniu związana z wieloma ważnymi postaciami, które pełniły funkcje dyrektorskie oraz pracownicze przez lata. Oto lista dyrektorów:

• Bolesław Skwarczyński (1934–1939),
• Leon Getz (1939–1944),
• Stefan Stefański (1944–1968),
• Janina Lewandowska (1968–1970),
• Edward Zając (1970–1990),
• Wiesław Banach (1990–2020),
• Jarosław Serafin (2020–obecnie).

W muzeum pracowali także lub współcześnie zatrudnieni są:

• Adam Fastnacht,
• Aleksander Rybicki,
• Andrzej Romaniak.

Związani z tym miejscem pracownicy oraz dyrektorzy odegrali kluczowe role w kształtowaniu tożsamości muzeum, co czyni ich wkład niezwykle znaczącym.

Odznaczenia i wyróżnienia

W historii Muzeum Historycznego w Sanoku znajduje się szereg zaszczytnych odznaczeń i wyróżnień, które dokumentują jego znaczenie oraz osiągnięcia.

• W roku 1974 wybito medal upamiętniający 40-lecie Muzeum Historycznego w Sanoku, którego projekt stworzył Roman Tarkowski,
• w 1984 roku z kolei wybito medal z okazji 50-lecia istnienia Muzeum, zaprojektowany przez Czesława Dźwigaja,
• z kolei w 1986 roku wybito dwa medale, które upamiętniają oddział Muzeum w Jabłonkach, prezentujące wizerunki gen. Karola Świerczewskiego. Te medale również zaprojektował Czesław Dźwigaj,
• dyplom honorowy ministra kultury i sztuki przyznany w 1984 roku,
• odznaka „Zasłużony dla Województwa Krośnieńskiego”, która również przypadła w udziale w 1984 roku,
• „Jubileuszowy Adres” otrzymany w 1984 roku,
• nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki w kategorii najciekawsze wydarzenie muzealne roku, za stworzenie ekspozycji Domu Pamięci im. gen. Karola Świerczewskiego–Waltera w 1988 roku,
• wpis do Złotej Księgi ZBoWiD w Sanoku, dokonany w 1989 roku.

---

Oceń: Muzeum Historyczne w Sanoku

---