Stefan Kątski

---

Życiorys

Młodość

Stefan Kątski przyszedł na świat 23 kwietnia 1898 roku w rodzinie szlacheckiej, która posługiwała się herbem Brochwicz oraz kultywowała tradycje patriotyczne i wojskowe. Jego ród, sięgający do XIV wieku, wywodził się od Florian z Druszkowa, który był podrządczy w Niepołomicach, a także dziedzicem miejscowości Wojakowa, Kąty i Połom, które leżą w Ziemi Sądeckiej.

Dzieciństwo Stefana spędzone było w Sanoku, w rodzinie o bogatych tradycjach. Jego rodzicami byli Henryk Władysław Koncki, radca ministerialny, oraz Janina Zofia z domu Jodłowska, herbu Bończa. W obrębie rodziny znajdował się również bracia Stefana: Henryk i Roman oraz siostra Zofia. Roman Koncki miał tytuł podharcmistrza oraz był członkiem Komendy Chorągwi Harcerzy Śląskich; niestety, zginął tragicznie podczas lotu.

Służba wojskowa – LP, WP, PSZ na Zachodzie

W 1916 roku, w wieku osiemnastu lat, wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, uczestnicząc w ich działaniach podczas I wojny światowej. Po uzyskaniu niepodległości przez Polskę, Stefan został włączony do Wojska Polskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku pełnił funkcję podporucznika w 60. pułku piechoty, gdzie brał udział w kluczowych bitwach, w tym w wyprawie kijowskiej pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego. Jego oddział walczył na Wołyniu, zdobywając takie miejsca jak Berdyczów, a później wziął udział w walkach pod Kijowem.

W trakcie konfliktu pułk Kątskiego przeniósł się na front nad Berezynę, gdzie w czerwcu 1920 roku musiał odtworzyć linię obrony po ataku Armii Czerwonej. Po taktycznych manewrach zatrzymujących bolszewików, pułk kontynuował ruch w kierunku Prus Wschodnich, gdzie jego wojska skutecznie zablokowały wycofującą się czwartą armię bolszewicką. W grudniu 1920 roku, w oczekiwaniu na rozejm, pułk został rozmieszczony w Ostrowie Wielkopolskim, gdzie Kątski awansował na porucznika rezerwy piechoty.

W pierwszych dniach września 1939 roku, podczas obrony kraju, Stefan Kątski, już jako oficer WP, wziął udział w walkach. Udało mu się przejść przez Węgry do Francji, gdzie w obozie Camp de Coëtquidan uczestniczył w formowaniu oddziałów Armii Polskiej. Po klęsce Francji, w czerwcu 1940 roku, Kątski dołączył do I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych, działając w Archiwum i Muzeum PSZ na Zachodzie w Gask House w Szkocji.

Dalsza edukacja

Studia artystyczne Stefan rozpoczął w 1921 roku na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie kształcił się w dziedzinie malarstwa. W trakcie nauki uczył się od takich mistrzów jak Józef Mehoffer i Wojciech Weiss, a także krótko u Ignacego Pieńkowskiego. Ukończył naukę w pracowni Józefa Pankiewicza w 1924 roku. Po zakończeniu studiów, udał się do Florencji, gdzie przez trzy lata kontynuował szkolenie artystyczne na kierunku malarstwa renesansowego i fresku w Galleria dell’Accademia. W latach 1927-1930, jego edukacja kontynuowała się w École nationale supérieure des beaux-arts de Paris (Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Pięknych w Paryżu).

Podczas pobytu w Paryżu Stefan dołączył do grupy artystycznej, znanej jako kapisti, kierowanej przez prof. Pankiewicza, a jego rówieśnikami byli m.in. Jan Cybis, Józef Czapski i Piotr Potworowski. Po zakończeniu edukacji, w 1931 roku, Kątski powrócił do Polski.

Działalność artystyczna

Początek kariery artystycznej Kątskiego upłynął na pracy związanej z konserwacją i renowacją starych płócien oraz polichromii sakralnych. W malarstwie szczególnie koncentrował się na kolorystyce, pozostając wierny postimpresjonizmowi. W latach 30. XX wieku stał się ekspertem w technice kurdybanu, unikatowej płaskorzeźby mauretańskiej w skórze, której tajniki zgłębiał m.in. w hiszpańskiej Grenadzie.

Po powrocie do Polski, od 1931 roku, Kątski zaangażował się w Zrzeszenie Artystów Plastyków „Zwornik”, które zawiązało się z inicjatywy absolwentów krakowskiej akademii. W okresie 1930-1939, artysta renowował polichromie w różnych obiektach sakralnych, w tym stworzył nową polichromię w drewnianym stropie XVI-wiecznego kościoła Św. Wawrzyńca w Chorzowie, który został przeniesiony z Knurowa dzięki staraniom prezydenta Chorzowa, Karola Grzesika.

Po wojnie i demobilizacji w 1948 roku, artysta przeniósł się do Kanady, początkowo osiedlając się w Ottawie, gdzie udzielał korepetycji z malarstwa i wystawiał swoje prace w galeriach. W 1948 roku, Carl Weiselberger na łamach „The Ottawa Citizen” pozytywnie ocenił jego dzieła.

W 1950 roku zaproszony do Montrealu, pracował nad projektem dekoracji wnętrz dla franciszkańskiego kościoła Matki Bożej Częstochowskiej, gdzie stworzył polichromię, zawierającą freski biblijne i elementy polskiej historii, w tym kurdybany, które były unikalne w kontekście chrześcijańskich wnętrz sakralnych. Wśród najcenniejszych fresków są m.in. tryptyki poświęcone Maksymilianowi Kolbe oraz życiu Św. Franciszka z Asyżu.

W miarę upływu lat, Kątski zyskał uznanie nie tylko jako malarz, ale także jako konserwator dzieł sztuki. Od 1950 roku, wraz z innymi specjalistami, sprawował opiekę nad skarbami wawelskimi. Uczestniczył w pracach komisji do zbadania stanu tych skarbów, współpracując z takimi postaciami jak Jerzy Szablowski i Stanisław Świerz-Zalewski.

3 maja 1977 roku Stefan Kątski został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski przez Prezydenta RP na Uchodźstwie. Artysta zmarł 24 maja 1978 roku w Montrealu i został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Weteranów „Field of Honour” w Quebec. Stefan Kątski, pomimo braku rodziny, pozostawił trwały ślad jako zasłużony członek Polonii kanadyjskiej.

Upamiętnienie

W dniu 1 lutego 2017 roku, Zarząd Związku Rodu Kątskich w Sanoku podjął istotną uchwałę, mającą na celu realizację projektu, który nosi nazwę „Uhonorowanie pamięci Stefana Antoniego Kątskiego (1898–1978)”. Projekt ten skupia się na przybliżeniu oraz upamiętnieniu artysty-malarza, który swoją twórczość rozwijał na emigracji w Kanadzie. Głównym celem tej inicjatywy jest oddanie hołdu wybitnej postaci, jaką był Kątski. Honorowy patronat nad przedsięwzięciem objął burmistrz Sanoka – Tadeusz Pióro.

Realizacja projektu ma miejsce w Sanoku. To tam, 25 kwietnia 2017 roku, w Sali Gobelinowej Sanockiego Zamku (Muzeum Historycznego w Sanoku), odbyła się sesja poznawcza, zorganizowana przez Związek Rodu Kątskich we współpracy z Muzeum Historycznym w Sanoku. Tematem tej sesji było „Życie i twórczość Stefana Kątskiego”. Wśród prelegentów znalazła się dr Katarzyna Szrodt z Montrealu, która wygłosiła wykład pt. „Stefan Kątski. Kanadyjski Portret Artysty”. Jest ona znaną ekspertką oraz autorką wielu publikacji na temat polskich artystów emigrujących w okresie wojny i po jej zakończeniu w Kanadzie.

W dniu 19 sierpnia 2018 roku, w ramach tegoż projektu, w zamku sanockim miało miejsce spotkanie ze Stefanem Władysiukiem – naczelnym bibliotekarzem Biblioteki Polskiej im. Wandy Stachiewiczowej Polskiego Instytutu Naukowego w Montrealu. Było to wydarzenie organizowane na zaproszenie Muzeum Historycznego w Sanoku oraz Związku Rodu Kątskich. W swoim wystąpieniu Stefan Władysiuk poświęcił znaczną część czasu na przedstawienie osobowości Stefana Kątskiego, z racji 40. rocznicy śmierci artysty, odkrywając nieznane dotąd szczegóły z jego życia, jak również z działalności artystycznej w Kanadzie oraz roli, jaką pełnił w Polskim Instytucie Naukowym w Montrealu.

21 września 2019 roku miała miejsce uroczysta premiera książki pod tytułem „Stefan Kątski (1898-1978). Historia nieznanego artysty”. Redaktorem tego dzieła był Robert Antoń, a w wydarzeniu brali również udział współautorzy: dr Katarzyna Szrodt z Montrealu, dr Irena Flora Liebich z Ottawy oraz Robert Antoń z Sanoka. Podczas premiery książki, Muzeum Historyczne w Sanoku otrzymało w darze obraz „Martwa natura” z 1975 roku, namalowany przez Stefana Kątskiego. Obraz ten został zakupiony w Montrealu przez Związek Rodu Kątskich w Sanoku.

W ramach całego projektu planowane jest również odsłonięcie tablicy pamiątkowej ku czci artysty, a także nazwanie jednej z sanockich ulic imieniem Stefana Kątskiego.

---

Oceń: Stefan Kątski

---