Marian Pankowski

---

Życiorys

Marian Jan Władysław Pankowski urodził się 9 listopada 1919 roku. Był synem Władysława (1884-1951), który był pracownikiem fabryki maszyn i wagonów w Sanoku, a także kupcem, oraz Marii z domu Zielińskiej (1888-1978). W jego rodzinie był także starszy brat Zygmunt Antoni (1910-1995). Rodzina Pankowskich mieszkała przy ulicy Kolejowej w Sanoku.

W 1937 roku Marian Pankowski zdał egzamin dojrzałości w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Rok później rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednak wskutek wybuchu II wojny światowej był zmuszony przerwać naukę. Wziął udział w kampanii wrześniowej, a następnie dołączył do Związku Walki Zbrojnej. Po wojnie obronnej i przyjściu okupacji niemieckiej w Sanoku, podjął pracę w sanockiej Fabryce Wagonów.

Rano 2 marca 1942 roku Marian został aresztowany w swoim rodzinnym domu przez gestapo, w towarzystwie swojego brata Zygmunta. Tego samego dnia obaj zostali osadzeni w więzieniu w Sanoku – formalnie zarejestrowani 3 marca 1942. Początkowo umieszczono ich w celi przejściowej, gdzie przebywali z innymi sanoczanami zatrzymanymi w efekcie aresztowań po „wsypie”. Wkrótce potem zostali przeniesieni do innych cel. Podczas przesłuchań Marian był poddawany torturom. Swoją detencję w sanockim więzieniu zakończył 12 czerwca 1942 roku, następnie został skierowany do Tarnowa, a później przebywał w niemieckich obozach Auschwitz, Gross-Rosen, Nordhausen oraz Bergen-Belsen.

Po wojnie, w 1947 roku, został uznany za przynależnego do gminy Sanok. Udał się do Brukseli, gdzie osiedlił się w Belgii i ukończył studia slawistyczne. Otrzymał również belgijskie obywatelstwo oraz pracował jako wykładowca współczesnej literatury polskiej i lektor języka polskiego na Université Libre de Bruxelles. Swoją pracę doktorską poświęcił Leśmianowi.

W latach 1953–1959 regularnie publikował recenzje dla paryskiej „Kultury”. Jak sam twierdził, współpraca ta zakończyła się po jego podróży do Polski w 1958 roku oraz późniejszych entuzjastycznych relacjach o dostępności kultury w PRL. W swojej pracy literackiej Pankowski zajmował się także przekładami polskiej poezji na język francuski oraz tłumaczeniem poezji niemieckiej i francuskiej na polski. Zdecydowana większość jego twórczości została przetłumaczona na język francuski, a niektóre utwory również na niemiecki oraz holenderski.

Jako poeta zadebiutował wierszem „Czytanie w zieleni”, który został opublikowany w 1938 roku w lwowskim lewicowym piśmie „Sygnały”. W swoim dorobku ma m.in. kilka zbiorów wierszy takich jak „Sto mil przed brzegiem” (1958), tom prozy poetyckiej „Smagła swoboda” (1955, nagrodzony przez paryską „Kulturę”), a także opowiadania oraz powieści, w tym „Matuga idzie. Przygody”, „Granatowy goździk”, „Rudolf” oraz „Z Auschwitzu do Belsen”.

W 1950 roku ożenił się z lwowianką, Żydówką Reginą Fern (1922–1972), która była plutonową w Wojskowej Służbie Kobiet podczas Powstania Warszawskiego. Po wojnie uzyskali córkę, Danielę. Po raz pierwszy po wojnie odwiedził Polskę w 1958 roku z okazji jubileuszu 70-lecia pierwszej matury w sanockim gimnazjum. Od tej chwili Pankowski regularnie odwiedzał swoją ojczyznę oraz rodzinne miasto.

30 kwietnia 1998 roku Marian Pankowski został uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka za swoje osiągnięcia literackie i naukowe oraz wkład w popularyzację polskiej kultury na Zachodzie, w tym w Sanoku. W 2009 roku przybył do Wrocławia na zaproszenie Dolnośląskiego Komitetu 200. Rocznicy Urodzin Słowackiego, gdzie w Ossolineum uhonorował Dawida Junga „Laurem Juliusza Słowackiego”.

W 2009 roku został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Marian Pankowski mieszkał w Brukseli, gdzie zmarł 3 kwietnia 2011 roku na skutek powikłań po zapaleniu płuc.

Upamiętnienie

Sanocki poeta Janusz Szuber stworzył niezwykły wiersz poświęcony Marianowi Pankowskiemu, który został wydany w trzech tomikach poezji: Paradne ubranko (1995), Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą (2004) oraz Pianie kogutów (2008). Inna utalentowana sanoczanka, Barbara Bandurka, również oddała hołd Pankowskiemu, pisząc utwór Dla Mariana Pankowskiego, który znalazł się w jej tomiku poezji Zieleń Veronese’a z 2005 roku.

W Sanoku, na Rynku, w pobliżu kamienicy przy ul. Rynek 14, stanęła ławeczka pamięci Mariana Pankowskiego. Odsłonięcie miało miejsce 9 listopada 2011 roku, z okazji 90. rocznicy urodzin pisarza. Ceremonia została przeprowadzona przez jego bratową, Jadwigę, a na ławeczce zamieszczono cytat z Pankowskiego: „To tu, pamiętasz? …Trwał twój świat”. Przeciwko niej zbudowano analogiczną ławeczkę poświęconą jego szkolnemu koledze, Kalmanowi Segalowi.

W dniu 21 czerwca 2014 roku, na fasadzie budynku Gimnazjum nr 2 im. Królowej Zofii w Sanoku, odsłonięto tablicę upamiętniającą trzech absolwentów tej szkoły. Wśród nich znaleźli się wybitni literaci trzech różnych narodowości: Ukrainiec Bohdan Ihor Antonycz (1909-1937), Żyd Kalman Segal (1917-1980) oraz Polak Marian Pankowski (1919-2011). Tablica została umieszczona przy wejściu do szkoły i odsłonięta podczas Światowego Zjazdu Sanoczan. Inskrypcja głosi: „Pamięci wybitnych literatów, wychowanków Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku w okresie międzywojennego dwudziestolecia reprezentujących trzy narodowości tworzące ówczesną społeczność naszego Miasta: Bohdana Ihora Antonycza 1909–1937, Kalmana Segala 1917–1980, Mariana Pankowskiego 1919–2011. Sanok, 21 czerwca 2014 – Światowy Zjazd Sanoczan.” Dodatkowo, w okolicy budynku zasadzone zostały trzy dęby szypułkowe, honorujące tych pisarzy; jedno z nich, nazwane „Marian”, poświęcone jest Pankowskiemu.

W dniu 18 czerwca 2017 roku na fasadzie budynku mieszczącego Miejską Bibliotekę Publiczną im. Grzegorza z Sanoka odsłonięto tablicę upamiętniającą Mariana Pankowskiego, na której widnieje inskrypcja: „Marian Pankowski. Sanok – Bruksela. 9 XI 1919 – 3 IV 2011. „Przypatrywałem się temu wszystkiemu w imię Mowy”. Fundatorami tablicy byli Janusz Szuber oraz Janina Lewandowska.

Uchwałą, podjętą 26 września 2019 roku, Rada Miasta Sanoka postanowiła uczcić stulecie urodzin Mariana Pankowskiego poprzez organizację wieczoru literackiego. To wydarzenie, zorganizowane przez Miejską Bibliotekę Publiczną im. Grzegorza z Sanoka, miało miejsce 18 listopada 2019 roku w Państwowej Szkole Muzycznej I i II st. im. Wandy Kossakowej w Sanoku. W ramach obchodów wydano również nowy wolumin periodyku „Acta Pancoviana”, a w MBP zorganizowano wystawę biograficzną zatytułowaną „Marian Pankowski 1919–2019. Stulecie urodzin Pisarza”.

Twórczość

Dramaty

Marian Pankowski jest autorem wielu niezwykle ważnych dzieł teatralnych, wśród których znajdują się istotne pozycje, takie jak: Teatrowanie nad świętym barszczem, które powstało w Londynie w 1968 roku, Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk, które z kolei ukazały się w 1981 roku, oraz Zygmunt August. Teatrowanie na użytek ludzi sceny i filmu, wydane w 1986 roku na terenie tego samego miasta.

Poezje

W dziedzinie poezji Pankowski również nabrał renomy. Jego twórczość poetycka obejmuje takie tomy jak Pieśni pompejańskie, wydane w 1946 roku w Brukseli, oraz Wiersze alpejskie, które pojawiły się rok później.

Proza

Również jako powieściopisarz, Pankowski wykazał się ogromnym talentem. Jego znane dzieła prozatorskie to Smagła swoboda, która zadebiutowała w Paryżu w 1955 roku, a następnie ponownie wyszła w Warszawie w 1980 roku. Warto również zauważyć O uprawie przyjaźni, zawarte w Księdze pamiątkowej Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, wydanej w Krakowie w 1958 roku. Inne znaczące utwory to Matuga idzie z 1959 roku, Kozak i inne opowieści, które ukazały się w Brukseli w 1965 roku oraz Granatowy Goździk, wydany w Londynie w 1972 roku.

Nie możemy zapomnieć o takich tytułach jak: Rudolf, który był publikowany w różnych latach (1980, 1984, 2005), Gość wydany przez Wydawnictwo Lubelskie w 1989 roku, czy Powrót białych nietoperzy z 1991 roku. W jego obszernym dorobku literackim znajdujemy także Pątników z Macierzyzny (1985, Lublin 1987, Kraków 2007), Putto z Poznania (1994), Z Auszwicu do Belsen (Warszawa, maj 1998 – czasopismo Twórczość; 2000 – książka) oraz W stronę miłości z 2001 roku.

Na przestrzeni jego kariery powstały także takie utwory jak Bal wdów i wdowców (Kraków 2006), Ostatni zlot aniołów (Warszawa 2007), Była Żydówka, nie ma Żydówki (2008), Niewola i dola Adama Poremby (2009), a także Tratwa nas czeka (2010) oraz Nastka, śmiej się! z 2013 roku.

Nagrody i wyróżnienia

Marian Pankowski, znany autor, zdobył wiele prestiżowych wyróżnień w swojej karierze literackiej. Wśród jego osiągnięć znajdują się:

• nagroda Merkuriusza Polskiego w 1958 roku,
• nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie z 1963 roku,
• nagroda Miasta Sanoka za całokształt twórczości oraz wybitne osiągnięcia literackie w 1994 roku,
• nominacja do Nagrody Literackiej Nike w 2001 roku za książkę „Z Auszwicu do Belsen”,
• nominacja do Nagrody Literackiej Nike w 2002 roku za dzieło „W stronę miłości”,
• nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia w 2007 roku w kategorii proza za książkę „Bal wdów i wdowców”,
• nagroda Literacka Gdynia w 2008 roku w kategorii proza za książkę „Ostatni zlot aniołów”.

---

Oceń: Marian Pankowski

---