Hufiec ZHP Sanok

---

Historia

Początki ruchu harcerskiego w Sanoku datuje się na rok 1911. Wówczas, w mieście, utworzono I Drużynę Skautów im. hetmana Stanisława Żółkiewskiego, działającą pod hasłem ex ossibus ultor, przy sanockim gimnazjum. Organizacja ta funkcjonowała pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a w 1911 roku dowódcą plutonu został Jan Bratro. Z kolei w latach 1912/1913 kierowali nimi Roman Ślączka, a także Stanisław Kurek.

11 listopada 1911 roku, w gmachu „Sokoła”, Andrzej Małkowski wygłosił niezwykle ważny odczyt dotyczący idei skautowej. W 1912 roku utworzono sanocką Komendę Skautową, co przyczyniło się do dalszego rozwoju ruchu. W kolejnych latach harcerstwo zyskiwało nowych członków, a także organizowało akcje poza samym Sanokiem. Przykładem takiej działalności jest Stanisław Szwed, który organizował skauting w Zagórzu, oraz Władysław Zaleski, który angażował się w Brzozowie, będąc jednocześnie reprezentantem na międzynarodowym zlocie skautów w Birmingham w 1913 roku.

W tym okresie powstała również żeńska drużyna skautowa im. Zofii Chrzanowskiej. W trakcie I wojny światowej, w 1915 roku, Andrzej Kosina zainicjował reaktywację drużyny im. St. Żółkiewskiego. Z kolei w 1918 roku, harcerze z Sanoka uczestniczyli w akcjach pomocowych, ratując polskich legionistów internowanych w Máramarossziget. Ich działania były niezwykle brawurowe, a dowódcą drużynowym został profesor miejscowego gimnazjum, Michał Urbanek, który w listopadzie 1918 roku zorganizował „Pogotowie Młodzieży”. W jego komendzie zasiedli między innymi Władysław Zaleski i inż. Jan Kosina, a także ks. Paweł Rabczak.

Sanoccy harcerze zintegrowali się z wydarzeniami wielkiej wojny oraz walkami, które miały miejsce po jej zakończeniu, w tym z brońmi przeciwko Ukraińcom i bolszewikom. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, powstały nowe drużyny harcerskie, takie jak II Drużyna im. Tadeusza Kościuszki, III Drużyna im. Stefana Czarnieckiego (założona w 1919) oraz IV Drużyna „Zuchy”, a nieco później także V drużyna. Na wniosek profesora Urbanka, 22 maja 1919 zainicjowano Koło Przyjaciół Harcerstwa z udziałem prominentnych osobistości Sanoka, między innymi: Stanisława Augustyńskiego, Bolesława Gawińskiego, Mariana Kawskiego oraz ks. Pawła Rabczaka.

Od września 1919 do października 1920 wydawano miesięcznik „Bóg i Ojczyzna”, który stanowił doskonałą platformę do promowania idei harcerskich. W latach 20. harcerze mieli wsparcie ze strony oficerów stacjonującego w Sanoku 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, takich jak Aleksander Kolasiński oraz Marian Warmuzek, którzy podjęli się prowadzenia treningów wojskowych oraz zajęć z zakresu terenoznawstwa.

W 1930 roku funkcjonowała już tylko jedna drużyna harcerska, a w 1939 roku utworzono V Drużynę im. Jana III Sobieskiego. W okresie II Rzeczypospolitej działalność prowadziły także drużyny żeńskie, takie jak I Drużyna im. Emilii Plater oraz II Drużyna im. Marii Skłodowskiej-Curie. W czasie II wojny światowej harcerstwo sanockie musiało przerwać swoją działalność. Wśród przedwojennych harcerzy było wielu takich, którzy oddali swoje życie na polu walki, w tym ofiar zbrodni katyńskiej. W trakcie okupacji niemieckiej Jadwiga Zaleska założyła Tajną Organizację Harcerek w 1943 roku.

Po zakończeniu wojny i nastaniu nowej rzeczywistości, działalność ZHP w Sanoku została reaktywowana. W powojennych strukturach harcerskich działały różnorodne drużyny: I Drużyna im. Stanisława Żółkiewskiego, II Drużyna im. Stefana Czarnieckiego oraz III Drużyna im. Władysława Jagiełły, a także IV i V Drużyna im. Tadeusza Kościuszki oraz VI Drużyna im. Obrońców Warszawy. W ramach żeńskiej sekcji funkcjonowały I Leśna Drużyna Harcerek oraz II Drużyna Harcerek „Watra”, a także grupy im. Jana Kasprowicza.

W 1948 roku zmieniające się struktury ZHP doprowadziły do połączenia komendy hufca żeńskiego z komendą hufca męskiego. Od 11 października 1974 Hufiec nosił nazwę 9 Drezdeńskiej Dywizji Piechoty, podlegając Chorągwi Rzeszowskiej, a po reformach administracyjnych z 1975 roku, Chorągwi Krośnieńskiej. W latach 80. Miejska Rada Przyjaciół Harcerstwa prowadziła działalność w Sanoku, a jej przewodniczącym był dr Albin Rysz. Siedziba Hufca mieściła się w sanockim ratuszu, a od września 1983 roku w budynku usytuowanym na sanockim rynku.

W latach 1988-1991 na ulicy Romualda Traugutta 17, w dzielnicy Wójtostwo, zorganizowano harcerską Stanicę Rozwoju Zainteresowań w tzw. „Czerwonym Domku”. 21 kwietnia 1989 roku uroczyście otworzono wyremontowany budynek przy ulicy Zielonej 39 w dzielnicy Błonie, który stał się znany jako „Zielony Domek”.

Na początku istnienia III Rzeczypospolitej, w 1990 roku, hm. Ryszard Pacławski został wybrany na Naczelnika ZHP. W latach 1997-2007 kapelanem Hufca był ks. Wiesław Siwiec. Zlot z okazji 85-lecia sanockiego harcerstwa miał miejsce 21 września 1996 roku, zaś obchody 90-lecia zorganizowano 29 września 2001 roku. Związek z przedwojennym harcerzem, ks. hm. Zdzisławem Peszkowskim, który został honorowym patronem Hufca we wrześniu 2005 roku, był szczególnie ważny. Rok po jego śmierci, 10 listopada 2008 roku, Hufiec przyjął patronat jego imienia, działając jako Hufiec Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego. Obchody 100-lecia Sanockiego Harcerstwa miały miejsce 24 września 2011 roku.

Zasięg terytorialny Hufca Ziemi Sanockiej obejmował powiat sanocki, a także miejscowości Sieniawa i Milcza. Na rok 2024 Hufiec Ziemi Sanockiej liczył 231 członków, a w jego strukturze działało 10 gromad zuchowych oraz 14 drużyn.

Komendanci hufca

Temat, który poruszamy, odnosi się do harcerzy związanych z Sanokiem, a jego omawianie znajduje się w zasobach dotyczących tej społeczności.

Lista komendantów hufca męskiego Michał Urbanek (1918 – VIII 1920) ks. Paweł Rabczak (1920 – 1924) Ludwik Bar / Marian Szajna jako opiekun (od 1924) ks. Paweł Rabczak (1927 – 1929) Czesław Borczyk (21 IV 1929 – 20 I 1931) Henryk Wianecki (1932 – 1938) phm. Władysław Kwaśniewicz (XI 1938 – 1939) phm. Roman Kostrzewa (1945) Franciszek Moszoro (1945 – 1946) Józef Pohorski (od 12 IX 1946)

_

Lista komendantów hufca żeńskiego Emilia Słuszkiewicz (1919 – 1923) Maria Zaleska (1923 – 1925) Janina Pytel (1925 – 1928) Jadwiga Lorenc (1928 – 1930) Kazimiera Wicińska (1930 – 1935) Maria Lisowska (1935 – 1939) hm. Albina Wójcik (wiosna 1945 – jesień 1948)

Komendanci hufca to kluczowe postacie w historii harcerstwa w Sanoku. Oto lista osób, które pełniły tę funkcję:

• hm. Czesław Borczyk (29 grudnia 1956 – 1964),
• hm. Teresa Suda (1964 – 1973),
• hm. Jerzy Surowiak (I 1973 – 1975),
• Teresa Mazur (19 III 1975 – 18 VIII 1978),
• Wojciech Rachwał (18 VIII 1978 – 1981),
• Andrzej Nowak (25 XI 1981 – 19 IX 1983),
• hm. Ryszard Pacławski (19 IX 1983 – 1990),
• hm. Marek Zgódko (18 VI 1990 – 7 III 1992),
• phm./hm. Krystyna Chowaniec (7 III 1992 – 17 XI 2007),
• phm. Ryszard Stojowski (17 XI 2007 – 20 X 2011),
• hm. Krystyna Chowaniec (20 X 2011 – 16 XI 2019),
• phm. Maria Kurkarewicz (16 XI 2019 – 18 XI 2023),
• phm. Katarzyna Zgódko (18 XI 2023 – obecnie).

Odznaczenia

Hufiec ZHP Sanok posiada szereg odznaczeń, które świadczą o jego znaczeniu i dokonaniach. Sztandar Hufca został odznaczony wieloma wyróżnieniami, które doceniają jego działalność i zaangażowanie.

• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966),
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” (1979),
• Złoty Krzyż „Za Zasługi dla Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych” (1998),
• Medal „Pro Memoria” (2009).

Jednostka ma również zaszczyt przyznawać odznakę honorową „Zasłużony dla Hufca ZHP Ziemi Sanockiej”, która jest nadawana w trzech stopniach: złotym, srebrnym i brązowym, na podstawie decyzji powołanej kapituły.

Upamiętnienie

W Sanoku istnieje wiele miejsc upamiętniających historyczne wydarzenia i osoby, które miały znaczący wpływ na rozwój harcerstwa oraz patriotyzmu w Polsce. Cmentarz Centralny w Sanoku, położony przy ulicy Rymanowskiej, skrywa w sobie wiele symbolicznych miejsc.

• Dębowy Krzyż Powstańców, ustawiony w 1923 roku przez sanockich harcerzy oraz uczniów gimnazjum: Fritza Hotze, Józefa Pohorskiego, Tadeusza Ridicha i Zygmunta Żebrackiego, ma na celu upamiętnienie polskich powstań niepodległościowych. Na krzyżu umieszczono tabliczkę z inskrypcją: „Bohaterom z 1831/63 Harcerze 1923”, wykonaną w Sanockiej Fabryce Wagonów. W miejscu tym harcerze składali Przyrzeczenie Harcerskie, między innymi ks. hm. Zdzisław Peszkowski. Działania te miały swoje odzwierciedlenie w wznowionej tablicy, która powstała w 1980 roku oraz w nowym krzyżu, poświęconym 11 listopada 1996 roku przez ówczesnego Naczelnika ZHP, Ryszarda Pacławskiego.
• Pomnik Golgota Wschodu, znany z upamiętniania ofiar zbrodni katyńskiej, znajduje się w zachodniej części cmentarza, obok domu przedpogrzebowego. Inicjatorem pomnika był sanoczanin, ks. Zdzisław Peszkowski. Głównym elementem pomnika jest Krzyż Pamięci Ofiar Polskiej Golgoty Wschodu, poświęcony 10 listopada 2008 roku. Na krzyżu umieszczono tabliczkę z napisem: „Ofiarom polskiej Golgoty Wschodu”. U podstawy krzyża znajdują się kamienie z trzema tabliczkami, z których jedna wspomina o inicjatywie ks. prałata Peszkowskiego, druga dotyczy zesłania na Sybir, a trzecia upamiętnia por. Zbigniewa Czekańskiego i jego bohaterstwo.
• Tablica pamięci Andrzeja Małkowskiego (1888-1919), uznawanego za twórcę polskiego harcerstwa, została odsłonięta na fasadzie Gmachu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w dniu 21 września 1996 roku. Upamiętnia ona moment, gdy Małkowski głosił ideę harcerstwa, co miało miejsce 11 listopada 1911 roku. Odsłonięcia tablicy dokonali hm. Ryszard Pacławski oraz hm. Czesław Borczyk, a poświęcenia dokonał ks. Marian Burczyk. Tablica została odnowiona 27 września 2003 roku.

W Kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku znajdują się również istotne pamiątki. W 2006 roku postawiono tabliczkę będącą wyrazem wdzięczności za 95 lat działalności sanockiego harcerstwa, umieszczoną obok lewego ołtarza. Oprócz tego, 24 września 2011 roku ustanowiono tablicę z okazji jubileuszu 100-lecia harcerstwa, zawierającą środki do przysięgi harcerskiej.

Kolejnym znaczącym miejscem jest tablica pamiątkowa, znajdująca się na fasadzie Domu Harcerza, która została poświęcona ks. hm. Zdzisławowi Peszkowskiemu. Odsłonięcie miało miejsce w dniu 10 listopada 2008 roku, a inskrypcja na tablicy odnosi się do nadania Hufcowi ZHP Ziemi Sanockiej jego imienia.

W parku miejskim im. Adama Mickiewicza, 2 października 2010 roku, zasadzono cztery platany na cześć harcerzy, co wyraża hołd dementowany m.in. Andrzejowi Małkowskiemu, Oldze Małkowskiej, Albinie Wójcik oraz Czesławowi Borczykowi.

W ostatnim czasie, Rada Miasta Sanoka podjęła decyzję o nadaniu nazwy Plac Harcerski dla powierzchni w centrum miasta, co było dokumentowane uchwałą z dnia 25 marca 2021 roku. Został on przemianowany na „Plac Harcerski im. ks. Zdzisława Peszkowskiego”, co podkreśla pamięć o nieocenionym wkładzie w rozwój harcerstwa w regionie.

---

Oceń: Hufiec ZHP Sanok

---