Jadwiga Zaleska

---

Życiorys

„Jadwiga Leontyna Zaleska przyszła na świat 5 grudnia 1900 roku w Sanoku. Była wnuczką znanego powstańca listopadowego Ludwika Zaleskiego, który pochodził z Mikuliczyna, oraz córką lekarza i zaangażowanego społecznika, doktora Karola Zaleskiego (1856–1941) i nauczycielki Wilhelminy z domu Leixner (1859–1912). W jej rodzinie było ośmioro dzieci, w tym sześciu braci i dwie siostry, mianowicie: Tadeusz (ur. 1887), Juliusz (ur. 1888), Karol (ur. 1890), Zygmunt Jan (ur. 1892), Władysław (ur. 1894), oraz Maria Elżbieta (ur. 1896, po mężu Hanus), Jakub (ur. 1899) i Zofia Ludwika (1903–1906, która zmarła w dzieciństwie na skutek zapalenia opon mózgowych). Cała rodzina mieszkała w tzw. Willi Zaleskich. Niestety, dwóch jej braci, Juliusz oraz Jakub, padło ofiarą zbrodni katyńskiej w 1940 roku.

Jadwiga Zaleska rozpoczęła swoją edukację w czteroklasowej Szkole Wydziałowej w Sanoku, a kontynuowała ją w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie w czerwcu 1919 roku, jako prywatystka (hospitantka), z odznaczeniem zdała egzamin dojrzałości.

Podczas swojego kształcenia oraz I wojny światowej była aktywnie zaangażowana w działalność stowarzyszenia Jaskółka, które współorganizowała. Organizacja ta skupiała się na działalności patriotyczno-charytatywnej oraz na szerzeniu oświaty i umacnianiu świadomości narodowej, zrzeszając uczennice hospitantki Gimnazjum Męskiego. W okresie wojny polsko-bolszewickiej uczestniczyła w służbie oświatowej oraz wsparciu dla Wojska Polskiego, a w Sanoku prowadziła Żeńską Drużynę Sokolą, co zaowocowało nadaniem jej przydomka „Sokolica”.

W latach 1921–1924 studiowała na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie ukończyła studia z zakresu polonistyki oraz romanistyki, a także zakończyła Państwowy Kurs Wychowania Fizycznego. Po zdaniu egzaminu pedagogicznego uzyskała tytuł nauczyciela szkół średnich w zakresie wychowania fizycznego i rozpoczęła pracę w sanockich szkołach, takich jak Państwowe Gimnazjum Męskie oraz Miejskie Prywatne Seminarium Nauczycielskim Żeńskim, gdzie prowadziła lekcje ćwiczeń cielesnych. Na początku lat 20. była również sekretarzem zarządu kobiecego klubu sportowego „San” w Sanoku. Następnie, w latach 1927–1928, kształciła młodzież w Seminarium Nauczycielskim im. Stanisława Wyspiańskiego we Lwowie, a w okresie 1928–1930 pracowała jako wykładowca historii oraz metodyki wychowania fizycznego w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie, obejmując jednocześnie stanowisko głównej instruktorki i przełożonej w Oddziale Żeńskim.

Jadwiga nie ustawała w doskonaleniu swoich umiejętności w zakresie wychowania fizycznego, kształcąc się również za granicą, w 1930 roku w Lund (Szwecja) oraz Ryslinge (Dania) w ramach instytutów gimnastycznych Skandynawskiego Związku Gimnastyki Kobiecej. Zaangażowała się także w działalność harcerstwa, składając przyrzeczenie w Związku Harcerstwa Polskiego w 1931 roku. W tym samym roku została przeniesiona do Wolnego Miasta Gdańska, gdzie jako jedna z czterech pedagogów pracowała w Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej jako nauczycielka języka polskiego i wychowania fizycznego, a także pełniła wiele funkcji harcerskich, w tym komendantki Chorągwi Gdańskiej Harcerek.

W końcu lat 30., przez kilka lat, uczyła w Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi w Toruniu, gdzie równocześnie pełniła rolę instruktorki wychowania fizycznego, harcerstwa i przysposobienia wojskowego kobiet w Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorze w Toruniu.

Po wybuchu II wojny światowej, Jadwiga w pierwszych dniach września 1939 roku, w stopniu komendantki Pogotowia Wojennego Harcerek, organizowała pomoc na rzecz osób potrzebujących oraz prowadziła punkt informacyjny na toruńskim dworcu kolejowym. Po kapitulacji Polski wróciła do Sanoka, co zajęło jej trzy tygodnie. W trakcie niemieckiej okupacji w latach 1939–1945 pracowała jako nauczycielka w Polskiej Szkole Handlowej, otwartej przez Niemców w styczniu 1941 roku. W tym czasie miała również na uwadze historię rodziny oraz ich związki z pomnikiem Tadeusza Kościuszki, który był założony przez jej ojca, lecz po wybuchu wojny, zniszczono go mimo oporu Jadwigi.

W 1941 roku, decyzją Powiatowej Urzędu Szkolnego, została zwolniona z posady nauczycielki. W wyniku represji, niemieccy okupanci zlikwidowali szkołę rytmiki prowadzonej przez Zaleską, a jej siostrzeniec, 16-letni Julian Hanus, został wywieziony do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie zginął. W obliczu zagrożenia, Jadwiga przez pewien czas ukrywała się. Po tym jak wróciła do Sanoka, zaangażowała się w działalność tajnego nauczania, organizując ośrodek w budynku niemieckiego urzędu szkolnego, gdzie uczyła pod pseudonimem „Janina Toruńska”. Ostatecznie udało jej się zorganizować naukę dla około 100 uczniów oraz zaangażować 16 profesorów.

Ostatnia matura przy jej udziale miała miejsce w sierpniu 1944 roku przed nadejściem wojsk sowieckich do miasta. W obliczu zagrożeń, współdziałała również z Obwodem Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej Sanok (OP-23), zwycięsko kierując Tajną Organizacją Harcerek-łączniczek oraz wykonując przerzuty oficerów za granicę.

Pod koniec wojny, w 1944 roku, była współtwórczynią Komitetu Odbudowy Gimnazjum, który rozpoczął działalność w obliczu obecności wojsk sowieckich. Ich petycja o opuszczenie budynku zakończyła się sukcesem. Po przywróceniu pracy szkoły, Jadwiga znowu zaczęła nauczać, prowadząc lekcje wychowania fizycznego, łaciny oraz języka polskiego w roku szkolnym 1944/1945. Następnie wyjechała do Torunia, gdzie od 1945 do 1950 roku zajmowała się jako okręgowa instruktorka oraz wizytatorka w zakresie wychowania fizycznego w Kuratorium Oświaty w Toruniu. W 1949 roku uzyskała tytuł magistra filozofii oraz dyplom nauczyciela średnich szkół w zakresie pedagogiki na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Od 1949 do 1953 roku pracowała w Katedrze Pedagogiki jako asystentka, a następnie starsza asystentka. Plany kontynuacji przewodu doktorskiego dotyczącego działalności Komisji Edukacji Narodowej nie zostały zrealizowane z powodu konieczności powrotu do Sanoka z powodu choroby siostry.

Po powrocie w 1953 roku przez ponad dekadę do 1964 roku pełniła funkcję kierowniczki biblioteki w Technikum Przemysłu Samochodowego w Sanoku, a w tym czasie miała na celu promowanie czytelnictwa i organizowanie wydarzeń szkolnych. W międzyczasie, od 29 grudnia 1956 roku, była zastępcą do spraw harcerek Komendy Hufca ZHP w Sanoku. 25 kwietnia 1957 roku skierowała list do Rady Narodowej w Sanoku w sprawie odbudowy pomnika Tadeusza Kościuszki na placu św. Jana. Po 1956 roku wspierała inicjatywę ponownego wzniesienia pomnika, jednak nowy monument stanął w innym miejscu w 1962 roku.

W 1964 roku przeszła na emeryturę, ale jej działalność nie ustała. Wspierała tworzenie prac dyplomowych i magisterskich oraz przeprowadzała zajęcia wychowawcze. Współpracowała również z harcerstwem sanockim. Publikowała swoje prace w czasopismach pedagogicznych, takich jak „Polski Słownik Biograficzny”, czy „Rocznik Sanocki” oraz w piśmie „Bóg i Ojczyzna”, wydawanym przez Hufiec Harcerski w Sanoku. Utrzymywała kontakt z wieloma osobistościami, m.in. Kazimierzem Sośnickim oraz Janem Parandowskim.

Jako członek Koła Miłośników Książki, które działało w sanockiej bibliotece od 1956 roku, aktywnie uczestniczyła w wydarzeniach związanych z kulturą. Wyraziła sprzeciw wobec zmiany nazwy Placu św. Jana na plac im. Hanki Sawickiej w 1968 roku. Od 1956 roku działała w wielu organizacjach, takich jak Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Klub Inteligencji Katolickiej czy Związek Nauczycielstwa Polskiego w sekcji emerytów.

Prywatnie, do późnych lat swojego życia, była aktywna fizycznie, realizując wycieczki piesze oraz łyżwiarstwo, które uprawiała nawet po osiemdziesiątce. Jako spadkobierczyni dorobku ojca przekazała jego księgozbiór lekarski na rzecz Akademii Medycznej w Poznaniu, a pamiątki związane z Sanokiem do Muzeum Historycznego oraz Muzeum Budownictwa Ludowego. Odczytała także rękopis wspomnień ojca.

Jadwiga Zaleska zmarła 25 stycznia 1993 roku w Sanoku i spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku.

Publikacje

Oto niektóre z publikacji, które zostały opublikowane przez Jadwigę Zaleską:

• Karol Pollak – drukarz sanocki i dzieje jego drukarni w Sanoku (Rocznik Sanocki 1963),
• Karol Pollak – typographus sanocensis i dzieje jego drukarni (Rocznik Sanocki 1986),
• Rozdziały: Wspomnienia z lat okupacji, Senne marzenia jeńców wojennych, Dzieje harcerstwa żeńskiego w Gimnazjum Polskim w byłym Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1922–1939 w: Księga Pamiątkowa Gimnazjum Polskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939 (Gdańsk 1989).

Odznaczenia i wyróżnienia

Wyróżnienia, jakie otrzymała Jadwiga Zaleska, są świadectwem jej niezrównanych osiągnięć oraz zaangażowania w działalność społeczną i zawodową. W 1985 roku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wyjątkowy wkład w rozwój społeczności. Do jej licznych nagród należą również:

• Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• Złota Odznaka ZNP,
• Medal z okazji 75-lecia sanockiego harcerstwa,
• „Jubileuszowy Adres” z 1984 roku,
• Krzyż „Za Zasługi dla ZHP” z 1989 roku.

Dodatkowo, w 2007 roku na południowej elewacji willi Zaleskich zamontowano tablicę upamiętniającą tajne nauczanie, które prowadziła Jadwiga Zaleska podczas niemieckiej okupacji. Inicjatywa ta została zrealizowana dzięki staraniom Anny Taworskiej-Strzeleckiej.

---

Oceń: Jadwiga Zaleska

---