Adam Vetulani

---

Życiorys

Młode lata

Rodzina Vetulanich, pochodząca z Toskanii, osiedliła się w Polsce na początku XVIII wieku. Adam Vetulani przyszedł na świat 20 marca 1901 roku w Sanoku. Był dzieckiem Romana Vetulaniego, nauczyciela oraz jego żony Elżbiety Karoliny z rodu Kunachowiczów (1867–1948). W rodzinie było pięcioro dzieci: bracia Kazimierz (1889–1941), Zygmunt (1894–1942) oraz Tadeusz (1897–1952), a także siostry Maria (ekonomistka, urzędniczka w Banku Rolnym w Krakowie, 1895–1945) oraz Elżbieta (1903–1921, która zmarła w wyniku gruźlicy).

Ich codzienne życie toczyło się w Sanoku, najpierw w domu przy ulicy Floriańskiej, a następnie w Willi Zaleskich, położonej przy placu św. Jana. Gdy w 1906 roku Roman Vetulani zmarł na zawał serca, pięcioletni Adam pozostał osierocony. Ostateczny ciężar utrzymania rodziny wzięła na siebie jego matka Elżbieta, która otrzymała rentę po zmarłym mężu, i to ona miała decydujący wpływ na kształtowanie osobowości swojego syna.

W 1908 roku rodzina prowadziła życie w Sanoku przy ulicy Podgórze. Adam ukończył podstawowe wykształcenie. W latach 1911–1914 zdobył doświadczenie w C. K. Gimnazjum w Sanoku, wyróżniając się uzdolnieniami, szczególnie w nauce języków obcych: francuskiego, niemieckiego oraz łaciny. Uczył się także w gimnazjum w Cieszynie, a później w polskim gimnazjum w Wiedniu. Od 1915 do 1919 kontynuował naukę w C. K. III Gimnazjum w Krakowie, które po wojnie przemianowano na Państwowe Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego, gdzie w czerwcu 1919 roku zdał maturę z wyróżnieniem. W międzyczasie dla utrzymania się, udzielał prywatnych lekcji.

Podczas I wojny światowej, z powodu braku jedzenia, Adam zaciągnął się do armii austriackiej, przynależności do której doświadczył na froncie włoskim w latach 1917–1918.

II Rzeczpospolita (1919–1939)

Studia i doktorat

W latach 1919–1923 Adam Vetulani studiował prawo na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Równocześnie utrzymywał się pracując jako koncypient, nabywając doświadczenia w fabryce szczotek i pędzli przy ul. Zwierzynieckiej.

W czerwcu 1920 roku, w czasie konfliktu z bolszewikami, zrezygnował z nauki, wstępując ochotniczo do Wojska Polskiego. Ukończył w stopniu plutonowego dwu-miesięczny kurs w Centralnej Szkole Podoficerów Piechoty w Biedrusku, a następnie został przydzielony do 4. Pułku Piechoty Strzelców Podhalańskich. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej i za swoją odwagę otrzymał dwukrotnie Krzyż Walecznych. Po powrocie do studiów kontynuował naukę prawniczą z zapałem.

W 1923 roku opublikował swoją pierwszą pracę naukową, a 24 września uzyskał absolutorium. Jego wykładowcami byli między innymi Józef Brzeziński, Stanisław Estreicher, Franciszek Fierich, Jan Nepomucen Fijałek, a także Rafał Taubenschlag oraz Fryderyk Zoll. Podczas nauki, zdał z wyróżnieniem trzy egzaminy państwowe, z zakresu prawa rzymskiego, prawa zachodnioeuropejskiego oraz postępowania sądowego. Za swoje wybitne osiągnięcia naukowe zdobył stypendium z fundacji Samuela Głowińskiego na dwa lata, a jego trzy prace seminaryjne z zakresu prawa procesowego zostały odznaczone najwyższymi ocenami przez Radę Wydziału Prawa UJ.

W czerwcu 1924 roku rozpoczął praktykę jako aplikant sędziowski w Sądzie Okręgowym, a później w Sądzie Apelacyjnym w Krakowie. Choć dążył do zawodu adwokata, aplikacji (którą prowadził do 1934 roku) nie ukończył. Udział w seminarium Stanisława Kutrzeby, które rozpoczął w 1921 roku, radikalnie zmienił jego ścieżkę życiową – postanowił skupić się na karierze akademickiej. W styczniu 1925 roku, pod kierunkiem Kutrzeby, uzyskał tytuł doktora praw.

Początki pracy naukowej

Po otrzymaniu doktoratu, wyruszył w podróż do obcego kraju, korzystając z rocznego stypendium Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1925–1926). Wybór padł na Uniwersytet Karola w Pradze, gdzie uczestniczył w seminariach Karela Kadleca oraz Jana Kaprasa. Następnie studiował we Francji, głównie w Strasburgu i częściowo w Paryżu. Pod kierownictwem Ernesta Champeaux oraz Fritza Kienera, badał historię średniowiecznej kapituły katedralnej w Strasburgu, uczestnicząc również w seminarium Gabriela Le Bras. Jego zainteresowania naukowe w tym czasie skupiły się na kulturze prawnej średniowiecza.

Po powrocie do kraju, kontynuował badania naukowe pod opieką Stanisława Kutrzeby. W grudniu 1926 roku objął stanowisko pomocniczego pracownika naukowego na Uniwersytecie Jagiellońskim przy Katedrze Prawa Cywilnego, po tym jak nie było dostępnych etatów w katedrach historyczno-prawnych. W styczniu 1928 roku złożył wniosek o vieniam legendi (z prawem do prowadzenia wykładów) i w marcu tego samego roku habilitował się z historii prawa polskiego, wygłaszając wykład habilitacyjny na temat „Pierwsze przywileje Kościoła polskiego”. Habilitacja została zatwierdzona przez ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w kwietniu 1928 roku.

Kierownik Katedry Prawa Kościelnego i profesor UJ

1 października 1928 roku Adam Vetulani został mianowany zastępcą profesora i objął kierownictwo Katedry Prawa Kościelnego na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdyż jego mistrz Stanisław Kutrzeba był już zajęty stanowiskiem kierownika Katedry Historii Prawa Polskiego. Na tym etapie udało mu się rozszerzyć zakres swoich zainteresowań, włączając do nich również prawo kościelne. W 1934 roku uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego.

W okresie międzywojennym, Vetulani był aktywnym uczestnikiem ruchu ludowego, otwarcie krytykując rządy sanacyjne. Był członkiem Związku Inteligencji Ludowej i współpracował z innymi przedstawicielami tego ruchu, takimi jak Franciszek Bujak, Stanisław Pigoń i Stanisław Kot. Nawiązał bliskie relacje z mecenasem Stanisławem Mierzwą, a także działał w Froncie Morges, publikując artykuły w pismach Odnowa i Zwrot. Krytykował reformy jędrzejowiczowskie, które znosiły autonomię szkół wyższych, oraz protestował przeciw aresztowaniu i wygnaniu Wincentego Witosa z Polski.

Władze akademickie poznały jego sprzeciw wobec segregacji etnicznej na uniwersytetach, szczególnie zaś „gett ławkowych”, w związku z czym Vetulani uznawany był za osobę, która niegodnie traktowała te kwestie. Jego kariera uniwersytecka została jednak poważnie zahamowana przez przyczyny polityczne. Pomimo rekomendacji Rady Wydziału Prawa UJ w styczniu 1937 roku, nie otrzymał nominacji na profesurę przez następne dwa i pół roku, aż do początku II wojny światowej.

Jego działalność naukowa została doceniona, gdy w 1936 roku Tome Znikowi czym uharcze się do katedry zajuha UO i w eenieca maranczny Ukonski wy już inszenirożne Tabinicia noszwiling Mali.Fonto Guly 1967- Szwajcutie pąstyśnik Juseleupak i 2 w powy sprintfie i Stanłaucabi Norita.

W 1924 roku z nieformalnego połączenia z Anną Szewczyk, urodziła się jego córka Krystyna. W 1930 roku Adam poślubił Irenę Latinik, córkę generała Franciszka Latinika, z którą miał dwóch synów: Jerzego (ur. 1936) oraz Jana (ur. 1938). Po ślubie zamieszkali w domu profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, położonym przy placu Inwalidów w Krakowie, gdzie zatrudniali również służbę domową.

II wojna światowa (1939–1945)

Na froncie i emigracji

W 1939 roku Adam Vetulani wziął udział w kampanii wrześniowej jako ochotnik w stopniu kaprala. 17 września 1939 roku przekroczył granicę polsko-rumuńską, a następnie z jednostką dowodzoną przez ppłk. Waleriana Wiśniewskiego dotarł do Rumunii. Tam został internowany w miejscowości Babadag, gdzie oddano mu do dyspozycji funkcję oficera oświatowego, dzięki czemu mógł wydawać codzienną gazetkę dla żołnierzy (opublikował ich łącznie pięćdziesiąt do 25 listopada 1939 roku). Po tym czasie przeniósł się do Bukaresztu, gdzie dołączył do pięcioosobowego Komitetu Obywatelskiego, kierowanego przez Mirosława Arciszewskiego, odpowiedzialnego za propagowanie wśród żołnierzy internowanych w Rumunii idei wyjazdu do Francji. Bezskutecznie starał się również o uwolnienie krakowskich profesorów aresztowanych w Sonderaktion Krakau.

W kwietniu 1940 roku, jako żołnierz szeregowy, wyruszył w drogę do Francji, gdzie dotarł na początku maja tego samego roku. Unikając służby biurowej, pragnął brać udział w walkach, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i w stopniu plutonowego został zastępcą dowódcy plutonu w 3 plutonie 9 kompanii 6 Kresowego Pułku Strzelców Pieszych, dowodzonej przez por. Feliksa Radomskiego. W czasie kampanii francuskiej w 1940 roku brał udział w zaciętych starciach na linii Maginota, zwłaszcza w bitwie pod Maiche i Damprichard, w departamencie Jura. Otrzymał wówczas francuskie odznaczenia wojenne: Croix de Guerre avec étoile, Croix du combattant oraz Médaille Commémorative Française de la Guerre 1939–1945.

Internowanie w Szwajcarii

Wobec nadchodzącej klęski Francji, Adam Vetulani i żołnierze 2 Dywizji Strzelców Pieszych przeszli przez granicę francusko-szwajcarską w dniach 19-20 czerwca 1940 roku. Zostali internowani w Szwajcarii, a Adam przebywał w Madiswil w charakterze podoficera III batalionu 6 Kresowego Pułku Strzelców Pieszych, dowodzonego przez mjr dypl. Leona Marchwickiego. W tym czasie zajmował się organizacją obozów edukacyjnych dla żołnierzy 2 DSP, prowadząc wykłady oraz redagując materiały dydaktyczne dla żołnierzy szkół podstawowych i zawodowych. W roku szkolnym 1940/1941 był odpowiedzialny za oboz uniwersytecki pod Fryburgiem, gdzie współpracował z dr. hab. Antonim Deryngiem w organizacji studiów prawniczych. Kadra dydaktyczna została stworzona z inicjatywy gen. Bronisława Prugara-Ketlinga, również pochodzącego z Sanoka.

Do 1945 roku Adam Vetulani był przedstawicielem Funduszu Kultury Narodowej (FKN) w Szwajcarii, reprezentując polski rząd na uchodźstwie (inicjował powołanie funduszu wspierającego ludzi nauki i kultury na uchodźstwie, już w 1939 roku na posiedzeniu Komitetu Obywatelskiego w Rumunii). Przyjmował pseudonimy „Adam Brzoza” i „Adam Sanocki”, a przesyłaną do okupowanej Polski korespondencję sygnował jako „Fraulein Lidia Kupfer”. 5 września 1945 roku został zdemobilizowany. Pomimo propozycji objęcia katedry prawa kościelnego na Uniwersytecie we Fryburgu, po wojnie wrócił do Polski, pragnąc znów zjednoczyć się z bliskimi.

W Polsce Ludowej (1945–1976)

Kierownik Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego UJ

14 września 1945 roku Adam Vetulani, po latach tułaczki, powrócił do Polski i następnego dnia został mianowany kierownikiem Katedry Prawa Kościelnego na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1946 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie prawa kościelnego. W latach 1946–1948 sprawował funkcję dziekana Wydziału Prawa UJ.

Po śmierci swojego mistrza, Stanisława Kutrzeby, w styczniu 1946 roku, objął kierownictwo Katedry Historii Ustroju Polski na Uniwersytecie Jagiellońskim, a 2 stycznia 1947 roku formalnie przejął kierownictwo Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego. W kolejnych latach prowadził wykłady z zakresu historii państwa i prawa polskiego, tzw. „korony”. Jego były student Wacław Uruszczak wspominał: „Często wykładał stojąc. Miał wadę wymowy, ale po chwili słuchania, znikała, bowiem dominował jego styl oraz erudycja. Profesor Adam Vetulani wzbudzał szacunek wśród studentów. Miał średni wzrost, był szczupły, w odczuciu oschły oraz poważny. Niewielu miało wystarczającą odwagę, by podejść do niego na egzamin.” W bliskiej współpracy z Zofią Kozłowską-Budkową, otwarcie sprzeciwiał się stalinizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz narzucaniu marksizmu-leninizmu w dyskursie akademickim.

Adam Vetulani nawiązał aktywne uczestnictwo w Polskim Stronnictwie Ludowym, gdzie w 1945 roku zasiadł w składzie koła Kraków-Gród jako wiceprezes. Po śmierci Wincentego Witosa, powołano go do Komitetu dla Uczczenia Pamięci Witosa, a później do Komitetu Budowy Uniwersytetu Ludowego na Ziemi Krakowskiej. W 1947 roku był jednym z założycieli Towarzystwa Polsko-Szwajcarskiego w Krakowie. Po represjach wobec PSL w 1947 roku, został przesłuchany przez Urząd Bezpieczeństwa. To doświadczenie skłoniło go do wycofania się z partii i poświęcenia się całkowicie pracy naukowej.

Reaktywacja Polskiej Akademii Umiejętności

Adam Vetulani wznowił współpracę z Polską Akademią Umiejętności. W 1950 roku został jej czynnym członkiem. Kontynuował także pracę jako sekretarz Komisji Prawniczej PAU (funkcję tę pełnił jeszcze przed wybuchem II wojny światowej), zrezygnował z niej w 1952 roku. W latach 1946–1952 zajmował stanowisko przewodniczącego Sekcji Historii Prawa w ramach Komisji Prawniczej PAU.

W latach 1957–1958, w czasach październikowej odwilży, wraz z grupą naukowców z Krakowa, w tym Adamem Krzyżanowskim, podjął próbę reaktywacji PAU. Wówczas pełnił rolę sekretarza generalnego PAU, jednak działania te zakończyły się niepowodzeniem, a nowy statut nie został przyjęty.

Kontakty z kurią krakowską i Karolem Wojtyłą

Vetulani nawiązał bliskie relacje z krakowską kurią biskupią, współpracując z kardynałem Adamem Stefanem Sapiehą. Aktywnie uczestniczył w redakcji Tygodnika Powszechnego, a także w uroczystościach związanych z tysiącleciem chrztu Mieszka I, gdzie wystąpił w katedrze wawelskiej na sesji poświęconej kardynałowi Sapieże. W latach 50. poznał księdza Karola Wojtyłę, który uczestniczył w jego seminarium poświęconym historii prawa kościelnego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Z biegiem lat, Vetulani stał się ważną postacią dla Wojtyły, co doprowadziło do stworzenia pracy o Dekrecie Gracjana, którą Wojtyła pisał pod jego opieką.

Obydwaj byli zaangażowani w sprawę Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, który w 1954 roku został wydzielony z UJ. W 1974 roku Vetulani zasiadł w komisji, która opracowała skierowany do Prezesa Rady Ministrów PRL Memoriał, w którym sformułował żądanie: „Domagamy się stwierdzenia posiadania przez Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie praw i przywilejów wyższej uczelni akademickiej”. Będąc wielkim kanclerzem Wydziału Teologicznego, Wojtyła często zwracał się do Vetulaniego o radę.

Wojtyła oraz ksiądz Stanisław Dziwisz odwiedzali rodzinę Vetulanich, gdzie często odbywali długie rozmowy. Ich relacja znacznie wykraczała poza zawodowe interakcje, a Wojtyła zyskał przyjaźń z profesorem oraz jego rodziną, był obecny na imieninach Adama oraz jego żony Ireny.

Inwigilacja przez służby PRL

Co najmniej od sierpnia 1951 roku Adam Vetulani był obiektem inwigilacji ze strony Urzędu Bezpieczeństwa pod kryptonimem „Szwajcar”. Realizowano wobec niego kampanię intensywnej inwigilacji poprzez podsłuchy pokojowe i telefoniczne, kontrolę korespondencji, obserwację oraz umieszczanie informatorów wśród najbliższych znajomych. Jego status władze PRL postrzegały negatywnie, ze względu na pobyt na Zachodzie podczas II wojny światowej, kontakty z rządem RP na uchodźstwie, działalność w Polskim Stronnictwie Ludowym, relacje z kurią krakowską oraz aktywne sprzeciwianie się stalinizacji uczelni. Inwigilacja przez Służbę Bezpieczeństwa trwała do 1974 roku.

Jednym z szykan stosowanych przez władze PRL wobec Adama Vetulaniego było ograniczenie możliwości wyjazdów zagranicznych na istniejące konferencje i zjazdy. Uczestniczył wciąż w Międzynarodowym Kongresie ku uczczeniu 800-lecia powstania Dekretu Gracjana w Bolonii, Camaldolii oraz Rzymie (1952), jednak mu uniemożliwiono wyjazd po odbiór insygniów doktora honoris causa od uniwersytetów w Strasburgu (1959) oraz Nancy (1961). Vetulani, mimo tych przeszkód, nie zrezygnował z dążeń o nawiązanie kontaktu z nauką światową. W maju 1962 roku, po uzyskaniu paszportu, po raz pierwszy od 1956 roku, wyjechał do Pragi, gdzie nawiązał kontakt z czeskim historykiem prawa Miroslavem Boháczkiem. Niebawem, w 1964 roku odwiedził Szwajcarię, a latem 1972 roku, odebrał osobiste tytuł doktora honoris causa nadany przez Uniwersytet w Peczu.

Organizacja życia naukowego i oświatowego

W latach 50. Adam Vetulani organizował akcje kulturalno-oświatowe w wsiach podkrakowskich. Zawodowo współpracował z Instytutem Nauk Prawnych PAN, gdzie pracował w Zakładzie Historii Państwa i Prawa Polskiego w latach 1956–1961. Zajmował się również działalnością w Instytucie Historii PAN, gdzie pracował w Zakładzie Historii Państwa i Prawa w latach 1961–1962. Od 1966 roku był profesorem zwyczajnym na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie, gdzie wykładał historię prawa kościelnego.

Doczekał się członkostwa w wielu polskich oraz zagranicznych towarzystwach naukowych, m.in. w Komitecie Nauk Prawnych PAN, Polskim Towarzystwie Historycznym (gdzie zasiadał wiceprezesem), Towarzystwie Naukowym w Toruniu (od 1955 roku), Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, Instytucie Zachodnim, Towarzystwie Naukowym KUL, Societé d’Histoire du Droit w Paryżu i Institute of Research and Study in Medieval Canon Law w Berkeley, a także w Academia della Scienza dell’Istituto di Bologna oraz belgijski Societé Internationale „Fernand de Vischer” pour l’histoire de droit de l’antiquité.

Śmierć młodszego syna

Tragiczne wydarzenia miały miejsce 18 czerwca 1965 roku, gdy Jan Vetulani, młodszy syn Adama Vetulaniego, utonął podczas spływu kajakowego na Dunajcu. Był wówczas asystentem w Katedrze Prawa Karnego UJ i przygotowywał się do napisania doktoratu z etyki norm. Jan należał do tzw. Środowiska, studentów współpracujących z Karolem Wojtyłą, biorących udział w wycieczkach krajoznawczych. Na prośbę rodziny z informacją o śmierci syna, do Adama Vetulaniego dotarł biskup Karol Wojtyła.

Ostatnie lata

W 1970 roku, po dwudziestu trzech latach, Adam Vetulani odszedł z pozycji kierownika Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego UJ. W 1971 roku przeszedł na emeryturę. W listopadzie 1974 roku awansowano go na podporucznika, mimo że wówczas miał już siedemdziesiąt trzy lata oraz nie podlegał obowiązkowi służby wojskowej. 2 lutego 1975 roku zmarła jego żona, Irena Vetulani. W liście do Miroslava Boháčka z 9 listopada 1975 roku, Adam napisał: „Po nagłej śmierci mej Małżonki jestem samotny i w pracy szukam zapomnienia.” Po tym smutnym wydarzeniu do Krakowa powrócił jego syn Jerzy, który pracował wówczas jako Research Associate Professor na Vanderbilt University.

W 1976 roku ukazały się wspomnienia Vetulaniego pod tytułem Poza płomieniami wojny. Internowani w Szwajcarii 1940–1945, w których opisał organizowane obozy licealne oraz uniwersyteckie dla żołnierzy 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Zgłębiając tematy wspomnień, nie zdążył wyjechać na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, gdzie zaproszono go do opisu zmikrofilmowanych tam rękopisów watykańskich. W prywatnej rozmowie ze swoim uczniem Wacławem Uruszczakiem, podkreślił, że „najważniejsze w jego życiu” stanowiły „wykłady dla żołnierzy w obozach dla internowanych”. Planował spisać jeszcze swe wspomnienia z pobytu w Rumunii oraz napisać historię rodziny Vetulanich, jednak tych zamiarów już nie zrealizował.

Rękopisy, a także maszynopisy jego prac były zazwyczaj opatrzone w prawym górnym rogu pierwszej strony skrót WIBBP, co oznaczało „W Imię Boże Bóg Pomoże”. Ostatecznie Adam Vetulani zmarł 25 września 1976 roku, będąc w sanatorium w Busku-Zdroju. Pogrzeb odbył się 1 października 1976 roku na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, a przewodniczył mu arcybiskup Karol Wojtyła.

Praca naukowa

Adam Vetulani, w swojej działalności naukowej, skupił się na analizie historii prawa kościelnego oraz średniowiecznego prawa polskiego. W kręgu jego zainteresowań znalazły się również tradycje prawne oraz edytorstwo. Prowadził badania dotyczące sekularyzacji Prus oraz specyfiki prawa lennego obowiązującego na terenie Polski. W szczególności zgłębił temat Dekretu Gracjana, badając jego obecność oraz wpływ w Polsce.

Warto zaznaczyć, że Adam Vetulani prowadził również analizy polityki konkordatowej Watykanu w XX wieku, z naciskiem na relacje z Niemcami i Austrią. W okresie przedwojennym sporządził szczegółowe zapisy tyczące się średniowiecznych rękopisów płockiej biblioteki katedralnej. Oryginalne dokumenty, które były przechowywane w bibliotece seminarium duchownego w Płocku, zostały niestety zrabowane przez niemieckich okupantów w 1941 roku.

W wyniku tego stanu rzeczy, zapisy Adama Vetulaniego przez wiele lat stanowiły jedyną naukową podstawę dotyczącą rękopisów biblioteki płockiej. Wyjątkiem były wcześniejsze opracowania, które zdaniem Józefa Korpały były „przestarzałe pod wieloma względami”. W 1963 roku opublikował obszerną pracę źródłową pt. Średniowieczne rękopisy płockiej biblioteki katedralnej, która przedstawia rozwój księgozbioru oraz wartość badawczą rękopisów płockich, w tym historię książki rękopiśmiennej.

Józef Korpała, oceniając publikację, zwrócił uwagę, że „ograniczone cele, jakie stawiał sobie autor tych opisów, spowodowały, że opisy te nie są kompletne”. Mimo że od lat 70. miały miejsce cztery częściowe zwroty zaginionych zbiorów rękopiśmiennych z Archiwum Diecezjalnego w Płocku, do 2020 roku większość rękopisów uznawana była za zaginione.

Adam Vetulani zajął się także przeglądem oraz uzupełnieniem czterotomowego dzieła Stanisława Kutrzeby pt. Historia ustroju Polski w zarysie. W trakcie swojej kariery współpracował z redakcją Polskiego Słownika Biograficznego, a wiele pracy poświęcił także opracowywaniu i publikacji źródeł historycznych. Był przewodniczącym komisji redakcyjnej serii wydawniczej Pomniki Prawa Polskiego w latach 1957–1966.

Publikacje (wybór)

Rozprawy i monografie

Adam Vetulani, znany jako wybitny historyk prawa, w swoim dorobku naukowym zgromadził wiele istotnych publikacji. Oto niektóre z nich:

• nagana sądowa w dawnem prawie polskiem (1923),
• z dziejów strasburskiej kapituły katedralnej (1927),
• lenno pruskie. Od traktatu krakowskiego do śmierci księcia Albrechta 1525–1568. Studium historyczno-prawne (1930),
• włoska ustawa o ślubach kościelnych (1930),
• początki oficjalatu biskupiego w Polsce (1934),
• benefices en Pologne (1936),
• o sposobie powoływania się na przepisy prawa rzymskiego i kanonicznego w późniejszym średniowieczu (1936),
• przeciw elitaryzmowi (1936),
• ludzie „wojennego rzemiosła” czy fachowcy? (1938),
• perspektywy katolicyzmu w Wielkich Niemczech (1938),
• prawosławie – problemem politycznym (1938),
• „zagadka” kard. Innitzera (1938),
• polskie wpływy polityczne w Prusach Książęcych (1939),
• historia ustroju Polski w zarysie (1941),
• dekret Gracjana w świetle najnowszych badań (1948),
• dzieje historii prawa w Polsce (1948),
• wrocławskie rękopisy statutów Mikołaja Trąby (1948),
• polska i Prusy Książęce w związku ustrojowym. Próba popularnej syntezy (1949),
• z badań nad znajomością powszechnego prawa kanonicznego w Polsce w XIII wieku (1949),
• o nowe ujęcie historii źródeł dawnego prawa polskiego (1952),
• prawny stosunek Prus Książęcych do Polski 1466–1657 (1954),
• w sprawie prawa chłopskiego w Polsce feudalnej (1956),
• kanonista Stephanus Polonus (1960),
• nowe wydanie niemieckiego zwodu prawa polskiego (1960),
• początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich (1970),
• z badań nad kulturą prawniczą w Polsce piastowskiej (1976),
• sur Gratien et les Décrétales (1990), pośmiertnie.

Wydawnictwa źródłowe

Równocześnie Vetulani zajmował się edytowaniem źródeł historycznych. Wśród jego prac można wymienić:

• statuty synodalne Henryka Kietlicza (1938),
• średniowieczny ruski przekład statutów ziemskich Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły (1950, ze Stanisławem Romanem),
• statuty synodalne wieluńsko-kaliskie Mikołaja Trąby z r. 1420 (1951, z Janem Fijałkiem, z materiałów przysposobionych przez Bolesława Ulanowskiego),
• władztwo Polski w Prusiech Zakonnych i Książęcych 1454–1657. Wybór źródeł (1953),
• księgi sądowe wiejskie klucza łąckiego. 1, 1528–1739 (1962),
• księgi sądowe wiejskie klucza łąckiego. 2, 1744–1811 (1963),
• średniowieczne rękopisy płockiej biblioteki katedralnej (1963).

Podręczniki

Twórczość Vetulaniego obejmowała także zakres podręczników. Ważniejszymi z nich są:

• dzieje Polski w zwięzłym zarysie (1942),
• państwo i obywatel (1943).

Wspomnienia

Na koniec warto wspomnieć o jego osobistych refleksjach. W tej kategorii odnajdziemy:

• poza płomieniami wojny. Internowani w Szwajcarii 1940–1945 (1976).

Uczniowie

Adam Vetulani był niezwykle wpływowym mentorem i nauczycielem, który wypromował osiem doktorów, wśród których można wymienić: Juliusza Bardacha (1948), Stanisława Romana (1948), Stanisława Grodziskiego (1959), Wojciecha Marię Bartla (1959), Ludwika Łysiaka (1961), Stanisława Płazę (1964) oraz Wacława Uruszczaka (1975). Każdy z nich później zdobył tytuł profesora nauk prawnych.

Wśród jego renomowanych uczniów znaleźli się także m.in. Bogusław Leśnodorski, Włodzimierz Wolfarth, Lesław Pauli, Stanisław Salmonowicz oraz Stanisław Waltoś. Ich osiągnięcia dowodzą znaczenia, jakie miał Adam Vetulani w kształtowaniu przyszłych pokoleń prawników.

Nagrody i odznaczenia

Adam Vetulani, uznawany za eine wybitną postać w dziedzinie nauki i kultury, otrzymał liczne nagrody oraz odznaczenia, które odzwierciedlają jego znaczenie i wpływ w Polsce oraz za granicą. Przyznane mu wyróżnienia obejmują:

• Krzyż Walecznych (dwukrotnie),
• Nagroda im. Prof. Adolfa Pawińskiego z fundacji Stanisława Rotwanda i Hipolita Wawelberga Kasy im. Józefa Mianowskiego (1935),
• Croix de Guerre avec étoile (Francja),
• Croix du combattant (Francja),
• Médaille commémorative française de la guerre 1939–1945 (Francja),
• Nagroda ministra szkolnictwa wyższego (1956),
• Doktorat honorowy Uniwersytetu w Strasburgu (1959),
• Doktorat honorowy Uniwersytetu Nancy (1961),
• Doktorat honorowy Uniwersytetu w Pecs (1972),
• Medal PAN im. Mikołaja Kopernika (1972),
• Krzyż Komandorski Orderu Piusa IX (1972),
• Nagroda Fundacji Jurzykowskiego (1976),
• Medal Komisji Edukacji Narodowej.

Wszystkie te osiągnięcia są dowodem na jego niezłomne zaangażowanie w rozwój intelektualny oraz działalność na rzecz społeczeństwa.

Ocena i odbiór

W opinii Wojciecha Marii Bartla oraz Stanisława Grodziskiego, Adam Vetulani był wybitnym recenzentem prac swoich uczniów, który zawsze stawiał przed nimi wysokie wymagania, a jego podejście do edukacji było niezwykle rygorystyczne. Jak podkreślali obaj autorzy, pozostawił on po sobie znaczący ślad, tworząc całą szkołę badawczą. Zwracali oni również uwagę na to, że Vetulani „surowo krytykował błędy i pomyłki ucznia, z czasem obdarzając go coraz większym zaufaniem”. Jego umiejętność przyznawania się do własnych grechów była istotnym aspektem, który charakteryzował jego pracę; dzięki temu, nauka stawała się prawdziwą współpracą.

Stanisław Grodziski zwracał uwagę, że „szkoła Adama Vetulaniego” z powodzeniem kontynuowała tradycje znane z krakowskiej szkoły historycznej. Dodatkowo, w artykule Krzysztofa Stopki, w którym opisano historię Uniwersytetu Jagiellońskiego, Adam Vetulani został wymieniony w gronie wybitnych uczonych, którzy po II wojnie światowej prowadzili wykłady na tej prestiżowej uczelni.

W 2023 roku, nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, została opublikowana biografia zatytułowana „Adam Vetulani (1901–1976). Historyk prawa polskiego i kanoniczego”, której autorem jest Piotr Biliński.

Upamiętnienie

W 1991 roku, jedna z ulic w Krakowie, znajdująca się w dzielnicy Prądnik Biały, zyskała imię Adama Vetulaniego. Następnie, w styczniu 2024 roku, Zarząd Transportu Publicznego w Krakowie ogłosił, że przystanek transportu zbiorowego, dotychczas noszący nazwę „Prądnik Biały Zachód”, zostanie przemianowany na „Vetulaniego”.

Warto również przytoczyć sytuację z maja 1989 roku, kiedy to podczas procesu zmian nazw ulic w Sanoku zaproponowano nadanie jednej z odnóg ulicy Wincentego Witosa w dzielnicy Dąbrówka nazwy „ulica Vetulanich”. Choć źródła urzędowe z 1990 roku potwierdzają istnienie tej ulicy, obecnie nie znajduje się ona już w wykazie ulic Sanoka.

W 1997 roku, podczas swojej szóstej pielgrzymki do Polski, papież Jan Paweł II wspomniał o profesorze Adamie Vetulanim na uroczystości 600-lecia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, która odbyła się w kolegiacie św. Anny. Papież zaznaczył, że Vetulani, jako jego bliski współpracownik, odegrał kluczową rolę w zmaganiach związanych z Papieskim Wydziałem Teologicznym.

Spuścizna Adama Vetulaniego znalazła swoją siedzibę w Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niektóre z jego pamiątek zostały zaprezentowane na wystawie zatytułowanej Z życia i działalności Adama Vetulaniego 1901–1976, która miała miejsce w Archiwum Nauki PAN i PAU w okresie od 16 listopada 2001 roku do 30 kwietnia 2002 roku. Wydarzeniu temu towarzyszyło posiedzenie naukowe zorganizowane przez PAU oraz publikacja materiałów z posiedzenia nosząca tytuł Adam Vetulani 1901–1976. Materiały z Posiedzenia Naukowego PAU, które odbyło się 16 listopada 2001 roku, opublikowane w serii W służbie nauki.

Rodzina

Rodzina Vetulanich to temat, który zasługuje na głębsze zrozumienie i docenienie. Każdy członek tego rodu ma swoje miejsce w historii oraz wkład w rozwój rodzinnych tradycji.

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Michał Vetulani

_

Franciszka Śliwińska

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Jan Vetulani

_

Matylda Pisz

_

_

_

Roman Vetulani

_

_

_

Elżbieta Kunachowicz

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Franciszek Latinik

_

_

_

_

_

_

Franciszek Vetulani

_

Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Eugeniusz Vetulani

_

_

_

Kazimierz Vetulani

_

Zygmunt Vetulani

_

Tadeusz Vetulani

_

Maria Godlewska

_

_

_

Adam Vetulani

_

Irena Latinik

_

Zofia Vetulani

_

Bohdan de Nisau

_

Maria Vetulani de Nisau

_

Cecylia Vetulani

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Agnieszka Vetulani-Cęgiel

_

Maria Vetulani

_

Charles Belfoure

_

Marek Vetulani

_

Tomasz Vetulani

_

_

_

_

_

---

Oceń: Adam Vetulani

---