Adam Fastnacht

---

Życiorys

Adam Romuald Stanisław Fastnacht przyszedł na świat 27 lipca 1913 roku w Sanoku. Jego ojcowscy przodkowie przybyli z Melchingen, obecnie część Burladingen w Badenii-Wirtembergii, w czasach tzw. kolonizacji józefińskiej. Dziadek Adama, Jan Fastnacht, który zmarł w 1899 roku, był przedsiębiorcą budowlanym, angażującym się w budowę linii kolejowych, między innymi tej łączącej Sanok z południem przez Przełęcz Łupkowską. Ponadto, położył fundamenty pod Kościół Przemienienia Pańskiego w Sanoku. Jego babka, Zofia Stupnicka, pochodziła z Seredniego. Władysław Bolesław Fastnacht, ojciec Adama, który żył w latach 1884-1975, był urzędnikiem skarbowym oraz aktywnym członkiem sanockiego „Sokoła”. Z małżeństwa z Zofią Marią z domu Wołoszczak miał troje dzieci: Adama, Mariana (ur. 1911) oraz Janinę (ur. 1924, po mężu Czajka). Rodzina Fastnachtów mieszkała przy ulicy Bartosza Głowackiego w Sanoku.

W latach 1923-1931 Adam uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Już w czasach gimnazjalnych, wspólnie z Stefanem Stefańskim oraz Aleksandrem Rybickim, zaangażował się w gromadzenie eksponatów, które później zostały udostępnione w Muzeum Ziemi Sanockiej, powstałym w 1934 roku i mieściącym się na Zamku Królewskim w Sanoku. Dnia 19 maja 1931 roku złożył egzamin dojrzałości, a wśród jego bardziej znanych kolegów z klasy znajdowała się postać Jana Barniaka oraz Mieczysława Pudełko.

Wybierając się na studia, postanowił kształcić się w zakresie historii, jako przedmiocie głównym, oraz geografii jako przedmiocie pobocznym, na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Już w trakcie studiów zdołał opublikować swój pierwszy artykuł zatytułowany „Z dziejów zamku sanockiego” w „Kurierze Lwowskim”. Ukończył studia, uzyskując tytuł magistra 11 grudnia 1935 roku na podstawie pracy o literaturze ludowej w Galicji, napisanej pod kierunkiem prof. Franciszka Bujaka. Dodatkowo kształcił się w zakresie geografii, uzyskując uprawnienia do nauczania tego przedmiotu. Otrzymał również stypendium z Funduszu Pracy oraz należał do Akademickiego Koła Ziemi Sanockiej we Lwowie. W czasie wakacji odwiedzał Sanok, zajmując się ewidencjonowaniem zbiorów archiwalnych oraz bibliotek.

Po zakończeniu studiów pozostał na uczelni jako asystent wolontariusz w Zakładzie Historii Społecznej i Gospodarczej UJK. W latach 1936-1939 pracował jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej. W okresie od 1937 do 1939 roku odbywał praktyki w VII Państwowym Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie. Do końca istnienia II RP przygotowywał pracę doktorską pod tytułem „Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650”. Wybuch II wojny światowej przyniósł mu wiele zmian, gdyż bracia Adam i Marian Fastnachtowie odmówili przyjęcia niemieckiego obywatelstwa.

Po przedostaniu się do Sanoka 5 czerwca 1940 roku, Adam Fastnacht został zatrudniony w Wydziale Wyżywienia i Rolnictwa Starostwa Powiatowego w Sanoku (Ernährungsamt). Wspólnie z bratem przystąpili do Związku Walki Zbrojnej i później Armii Krajowej. W 1942 roku Adam uniknął aresztowania, ale przez pewien czas musiał się ukrywać, przyjmując zmienioną tożsamość jako Adam Stupnicki. Pracował jako praktykant biurowy w Administracji Majątków Państwowych w Żniatyniu i pełnił funkcję księgowego w niemieckim folwarku w Żabcze, a także działał w przedsiębiorstwie budowlanym M. Mirski. Niestety, jego brat Marian został aresztowany, a prawdopodobnie w 1944 roku stracony.

Pod koniec wojny, w obliczu nadciągającego frontu wschodniego, Adam wrócił do Sanoka i pracował w tamtejszym Starostwie Powiatowym, gdzie pełnił obowiązki referendarza w referacie aprowizacji. Następnie został przeniesiony do referatu kultury i sztuki, związując się z Muzeum Ziemi Sanockiej od 1 lipca 1945 roku do 15 października 1946 roku. Po wojnie, 14 czerwca 1946 roku, obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, na podstawie wcześniejszej pracy o osadnictwie ziemi sanockiej, która została wydana dopiero w 1961 roku. Po 16 października 1946 roku rozpoczął pracę w Bibliotece im. Ossolińskich we Wrocławiu, gdzie najpierw kierował działem wypakowywania zbiorów.

W 1951 roku, po awansie, stał się kierownikiem Działu Rękopisów Biblioteki. W tym okresie również wspierał Muzeum Ziemi Sanockiej. Od listopada 1946 do sierpnia 1948 był nauczycielem historii w szkole zawodowej, a następnie, od 1948 do 1950 roku, asystentem w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Był również redaktorem dwóch pierwszych numerów „Biuletynu Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” oraz „Materiałów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”.

Na emeryturze Adam Fastnacht nie zaprzestał działalności naukowej; jego dorobek obejmował m.in. „Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu” oraz monografię miasta Leska. Przygotowywał także monografię Sanoka, jednak nie zdołał jej ukończyć przed śmiercią w 1987 roku. Przez całe życie był członkiem wielu organizacji, w tym Związku Nauczycielstwa Polskiego, Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego.

7 września 1941 roku ożenił się z Kazimierą z domu Patała (zm. 2019), córką Franciszka, który w 1911 roku przejął drukarnię Karola Pollaka. Mieli dwoje dzieci: córkę Annę Fastnacht-Stupnicką, polonistkę i dziennikarkę oraz syna Zbigniewa Fastnachta (zm. 2001), wieloletniego gospodarza schroniska PTTK „Na Śnieżniku”. Rok 1987 przyniósł mu tragiczne wydarzenie związane z jego zdrowiem; po kontuzji z dzieciństwa musiał w wieku pięćdziesięciu lat poddać się amputacji prawej nogi. Zmarł 16 lutego 1987 roku we Wrocławiu, a 26 lutego tego samego roku został pochowany na Cmentarzu Grabiszyńskim, gdzie zgodnie z wolą umieszczono na grobie kamień pochodzący z Bieszczadów.

Upamiętnienie

15 kwietnia 1987 roku, w hołdzie twórczości Adama Fastnachta, Muzeum Regionalne w Brzozowie przyjęło jego imię. To ważne wydarzenie było ukoronowaniem pracy osoby, która miała duży wkład w kulturę regionu. Muzeum po remoncie otworzyło swoje podwoje ponownie 17 listopada 1990 roku. Uroczystość odbyła się z udziałem żony Adama, Kazimiery, oraz Krystyny Czyżewskiej, współzałożycielki tej placówki.

Twórcą Muzeum Regionalnego był Jerzy Ferdynand Adamski, który również redagował prace Adama Fastnachta. Warto zaznaczyć, że na terenach Sanoka, w dzielnicy Dąbrówka, powstała ulica nazwana imieniem Adama Fastnachta, co podkreśla znaczenie jego dorobku w społeczności lokalnej.

Publikacje

Adam Fastnacht jest autorem wielu istotnych publikacji, które wpisują się w historię regionu oraz osadnictwa polskiego. Jego prace koncentrują się na cennych dokumentach oraz badaniach dotyczących Polski, w szczególności terenów ziemi sanockiej.

• Tablica ewaluacyjna monet polskich 1700-1772, w: Ceny we Lwowie w latach 1701–1914, Lwów 1934,
• Inwentarz zamku, folwarków i młynów starostwa sanockiego z r. 1558, Warszawa 1948,
• Catalogus diplomatum Bibliothecae Instituti Ossoliniani: Supplementum 1: Inde ab anno 1279 usque ad annum 1506, Wrocław 1951,
• Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Cz. 1: Dokumenty z lat 1507–1700, Wrocław 1953,
• Zarys dziejów Sanoka, w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958,
• Profesor Tadeusz Miękisz, w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958,
• Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław 1962,
• Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im Ossolińskich. Cz. 2: Dokumenty z lat 1701–1939 oraz dodatek z lat 1282–1909, Wrocław 1969,
• Piotr ze Smolic (Smolicki), w: Polski Słownik Biograficzny, tom 26, zeszyt 108, 1981,
• Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku: Park etnograficzny, Sanok – Katowice 1986,
• Dzieje Leska do 1772 roku, Rzeszów 1988, ISBN 83-03-02376-4,
• Sanok. Materiały do dziejów miasta do XVII wieku, Opracował prof. Feliks Kiryk, Brzozów 1990,
• Średniowieczne osadnictwo w regionie brzozowskim, w: Brzozów: zarys monograficzny, Brzozów 1990,
• Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 1: A-I, Brzozów 1991, ISBN 83-900130-8-8,
• Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 2: J-N, Brzozów – Wzdów – Rzeszów 1998, ISBN 83-900130-8-8,
• Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 3: O-Z, Kraków 2002, ISBN 83-88385-14-3.

Jego publikacje rzucają światło na różnorodne aspekty historii oraz kultury, dzięki czemu są nieocenionym materiałem dla badaczy oraz pasjonatów historii regionu.

Odznaczenia i nagrody

W życiu Adama Fastnachta przyznane odznaczenia i nagrody świadczą o jego znaczącym wkładzie w rozwój kultury oraz działalność naukową.

Wśród odznaczeń należy wymienić:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, który został nadany w 1967 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi z 1956 roku,
• Medal za Zasługi dla Rozwoju Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Biblioteki Polskiej Akademii Nauk, przyznany w 1971 roku,
• Złota Odznaka im. Ossolińskich z 1973 roku,
• Złota Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego z roku 1979,
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” nadana w 1977 roku.

Co więcej, jego dorobek został uświetniony przez liczne nagrody, takie jak:

• Nagroda Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie za upowszechnianie kultury z 1965 roku,
• Nagroda im. Heleny Radlińskiej z 1975 roku.

---

Oceń: Adam Fastnacht

---