Kościół Przemienienia Pańskiego w Sanoku

---

Historia i architektura

Kościół Przemienienia Pańskiego w Sanoku jest zbudowany w wyjątkowym miejscu, gdzie niegdyś znajdowała się stara gotycka świątynia pod wezwaniem Michała Archanioła, która uległa całkowitemu spaleniu w 1782 roku. Niestety, nigdy nie została odbudowana. Na mocy decyzji z 17 października 1868 roku, Rada Miejska zdecydowała o odrzuceniu wniosku dotyczącego przekazania terenu na budowę nowego kościoła na placu św. Michała.

Inicjatywa budowy nowej świątyni zrodziła się dzięki staraniom ówczesnego proboszcza, ks. Franciszka Czaszyńskiego, który od momentu swojego przybycia do Sanoka postanowił, że stworzy nową świątynię. Oszczędności, które gromadził na ten cel, rozpoczęły się w czasach burmistrza Erazma Łobaczewskiego, który pełnił swoją funkcję od 1867 roku. Różne darowizny oraz ofiary na budowę kościoła złożyły nie tylko parafianie, ale także dwór panujący (8458 złr.) oraz sam ks. Czaszyński (6200 złr.). Dodatkowe fundusze pochodziły również z dochodów ze sprzedaży miejsc pochówków na sanockim cmentarzu.

Budowa kościoła miała miejsce w latach 1874-1886, a kamień węgielny został wmurowany 31 lipca 1874 roku. Obiekt został zaprojektowany w stylu neoromańskim przez nadinżyniera Namiestnictwa, Józefa Braunseisa. Kościół ma formę orientowaną, na planie prostokąta, z trzema nawami — główną, wyższą oraz dwiema poprzecznymi, niższymi. Początkowo istniały dwa wejścia: główne od strony placu św. Michała oraz boczne od ulicy Grzegorza z Sanoka, chociaż to drugie zostało zamurowane w listopadzie 1939 roku. W 1886 roku obiekt uzyskał stan surowy, a 16 grudnia zezwolono na jego użytkowanie. W dniu 19 grudnia 1886 roku, w IV Niedzielę Adwentu, ks. Czaszyński poświęcił kościół, przenosząc parafię z klasztoru OO. Franciszkanów. Pierwsza msza święta została odprawiona podczas pasterki w Wigilię Bożego Narodzenia 24 grudnia 1886 roku, w momencie gdy budynek nie był jeszcze w pełni ukończony; brakowało tynku oraz podłogi.

W kolejnych latach kontynuowano prace wykończeniowe. W lipcu 1895 roku zainaugurowano nowe organy, zbudowane przez Antoniego Koniecznego z Jasionowa. Ważnym krokiem w dokończeniu budowy była praca kolejnego proboszcza, ks. Bronisława Stasickiego, który doprowadził do postawienia dwóch wież między 1903 a 1906 rokiem. Prace te zleciła firma Karola Gerardisa. W trakcie remontu w latach 1996/1997 w jednej z wież odkryto inskrypcję upamiętniającą jej wznoszenie, według której zbudowana została w 1904 przez Karola Gircerskiego pod nadzorem inż. Ostrowskiego. Zegar, trzy dzwony zamówione w ludwisarni Karola Szwabe z Białej, ambona, witraże, oraz ołtarze były również projektowane i wykonywane w tym czasie. Dodatkowo, w latach 1906-1907 A. Domański stworzył polichromie, inspirowane wzorami Antoniego Popiela.Konsekracji kościoła dokonał bp sufragan Jakub Glazer 12 czerwca 1897 roku. Dalsze prace trwały, a miasto Sanok przekazało kamienie z lokalnego kamieniołomu oraz drzewa z miejskiego lasu na budowę.

W wyniku I wojny światowej dzwony zostały zniszczone przez Austriaków, co skłoniło Komitet Budowy Dzwonów do zbiórki metali na rzecz produkcji nowych. W 1925 roku zrealizowano zakup i poświęcenie nowych dzwonów. Wprowadzenie elektryfikacji miało miejsce w 1928 roku, a rehabilitacja polichromii została przeprowadzona w 1972. Kościół został wówczas włączony do rejestru zabytków Sanoka oraz wpisany do wojewódzkiego rejestru w 1990 roku. Po 1978 roku, dzięki inicjatywie Komisji Opieki nad Zabytkami działającej przy oddziale PTTK w Sanoku, na fasadzie budynku umieszczono tablicę informującą o jego zabytkowym charakterze.

W dniu 28 grudnia 1986 roku miały miejsce uroczystości stulecia budowy kościoła. Rozpoczęcie remontu budynku miało miejsce we wrześniu 1996 roku, w trakcie którego planowano wymianę dachu oraz odnowę elewacji. W dniach 2-6 sierpnia 1997 roku obchodzono jubileusz 100-lecia konsekracji tej pięknej świątyni, co doczekało się także publikacji opartej na historii parafii, zatytułowanej „Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997”, autorstwa Edwarda Zająca.

Proboszczowie i kapłani

Lista duchowieństwa, które miało zaszczyt pełnić posługę w Kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku, jest bogata i różnorodna. Wśród proboszczów i kapłanów, którzy przyczynili się do wzrostu duchowego wspólnoty, należy wymienić:

• Franciszek Salezy Czaszyński (1858–1898),
• Bronisław Stasicki (1899–1908),
• Władysław Sarna (1908–1909),
• Franciszek Salezy Matwijkiewicz (1909–1933),
• Bartłomiej Krukar (1933–1938),
• Antoni Porębski (1939–1967),
• Adam Sudoł (01.09.1967–31.07.1995),
• Marian Burczyk (06.08.1995–17.10.1998),
• Andrzej Skiba (1998–2018),
• Roman Froń (2018-).

Poza tym, w parafii pracowali również znani kapłani tacy jak ks. dr. Józef Drozd, ks. Ludwik Stanisławczyk, ks. Franciszek Witeszczak, oraz ks. Jakub Mikoś. Warto również wspomnieć o ks. kan. Pawle Rabczaku, ks. Antonim Wołku, a także ks. kap. Romanie Kostikowie.

Wśród wybitnych postaci związanych z tą parafią znajduje się ks. Antoni Dobrzański, powstaniec krakowski, nierozłącznie związany z historią tej duchowej wspólnoty.

Rzeźby i pomniki

– Na elewacji frontowej kościoła znajduje się rzeźba ukazująca Matkę Bożą Niepokalanie Poczętą, którą stworzył Stanisław Piątkiewicz. Rzeźba ta powstała w latach 1903-1906 z okazji 50-lecia ogłoszenia Dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny.

– Po lewej stronie przedsionka, odwiedzający znajdą figurę Matki Bożej.

– W wnętrzu świątyni umieszczona jest płyta nagrobna Sebastiana Lubomirskiego, starosty sanockiego, datowana na 1558 rok. Płyta ta, pierwotnie umieszczona w kościele pw. Michała Archanioła, została odkryta podczas prac archeologicznych w 1892 roku.

– Na wschodniej elewacji kościoła, przy ulicy Grzegorza z Sanoka, stoi krzyż. Znajdują się na nim inskrypcje: „Chrystus wczoraj dziś i na wieki” oraz „Rok święty 2000”. W pobliżu krzyża znajdują się tabliczki z nazwami miejsc zbrodni: Katyń, Charków, Dachau, Miednoje i Oświęcim, które upamiętniają ofiary zbrodni katyńskiej. Niżej umieszczona jest tablica z napisem: „Poległym w obronie wiary, kościoła i ojczyzny. Mieszkańcom Sanoka A.D. 1998”. Krzyż został poświęcony 6 sierpnia 1998 roku, w dniu odpustu parafialnego.

– Nieopodal kościoła można zobaczyć pomnik Jana Pawła II, którego inicjatorem i darczyńcą był ks. Adam Sudoł, a odsłonięcie miało miejsce w czerwcu 2011 roku. Autorami pomnika są Marek Maślaniec i Agnieszka Świerzowicz, a odlewnikiem – Karol Badyna. Inskrypcja na pomniku informuje: „Bł. Jan Paweł II, Papież. 1978-2005”.

– Przed wejściem do kościoła znajduje się kamień pamiątkowy upamiętniający misje święte, które miały miejsce w dniach 1-8 kwietnia 2017 roku. Inskrypcja głosi: „Miłość Chrystusa przynagla nas” (2Kor 5, 14). Jest to dedykacja dla parafialnych misji ewangelizacyjnych.

Tablice pamiątkowe

W kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku znajdują się różnorodne tablice pamiątkowe, które upamiętniają istotne postaci oraz wydarzenia historyczne. Oto niektóre z nich:

• Płyta nagrobna Sebastiana Lubomirskiego – datowana na 1558 rok, pierwotnie umieszczona w kościele pw. Michała Archanioła. Odnaleziono ją w 1892 roku podczas wykopalisk archeologicznych na placu św. Michała. Obecnie znajduje się w świątyni od 1953 roku. Inskrypcja głosi: „Sebastian Lubomirski starosta sanocki † 18.IV.1558 r. Odkopano w r. 1892 na placu św. Michała, na którym stał kościół parafialny z wieku XIV. Spalony w r. 1782. Odnowiono i tu umieszczono 1953 r”.
• Epitafium ks. Franciszka Czaszyńskiego – dedykowane głównemu fundatorowi kościoła, z inskrypcją: „D.O.M. ś.p. Księdzu Franciszkowi Czaszyńskiemu ur. 1812 zm. 1898 proboszczowi i głównemu fundatorowi kościoła wdzięczni parafianie R.I.P.”.
• Epitafium Zygmunta Boleści Kozłowskiego (1831-1893) – ufundowane przez szlachtę Ziemi Sanockiej. Inscription reads: „D.O.M. Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu ur. 1 maja 1831 r. † 9 października 1893 r. Długoletniemu posłowi sanockiemu wdzięczna szlachta tej ziemi. Z odwagą i hartem duszy walczył w obronie praw kościoła i narodu, potomnym przykład naśladowania godny zostawił. Cześć pamięci”.
• Tablica z okazji 500. rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem – upamiętniająca to wielkie wydarzenie z 1410 roku, została ustanowiona przez dyrektora sanockiej fabryki wagonów, Ludwika Eydziatowicza. Tablicę wykonał Adam Lewanowicz i odsłonięto ją 29 czerwca 1910 roku. Inscription reads: „Na pamiątkę 500 letniej rocznicy wiekopomnego zwycięztwa oręża polskiego pod Grunwaldem 1410 1910”.
• Tablica upamiętniająca Jana III Sobieskiego – ustanowiona w 250. rocznicę zwycięstwa pod Wiedniem z 12 września 1683 roku. Inscription reads: „Jan III Sobieski król Polski 17.VII.1629-17.VI.1696. W 250 rocznicę zwycięstwa pod Wiedniem i ocalenia chrześcijaństwa od nawały tureckiej”. Odsłonięcia dokonał 1 października 1933 roku ks. proboszcz Bartłomiej Krukar.
• Tablica poświęcona Józefowi Piłsudskiemu – na tablicy znalazł się cytat marszałka: „Zwyciężyć i spocząć na laurach – to klęska./ Być zwyciężonym i nie ulec – to zwycięstwo.” oraz inskrypcja: „Józef Piłsudski 1867-1935. Twórca Legionów, zwycięski wódz w wojnie r. 1920 w obronie niepodległości, wybitny mąż stanu, pierwszy marszałek Rzeczypospolitej. W 50. rocznicę śmierci i 65. zwycięskiej wojny z 1920 roku. W głębokim hołdzie społeczeństwo Sanoka. A.D. 1985”. Odsłonięta 26 maja 1985 przez ks. bpa sufragana przemyskiego Tadeusza Błaszkiewicza.
• Krzyż „Golgota Wschodu” – upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej, zainicjowany przez kapelana „Rodzin Katyńskich”, ks. Zdzisława Peszkowskiego. Krzyż został odsłonięty 18 listopada 1995 roku i znajduje się wewnątrz świątyni.
• Tablica pamiątkowa dla żołnierzy SZP-ZWZ-AK Obwodu Sanok – odsłonięta 6 lipca 1986 przez Edwarda Łabno i poświęcona przez ks. infułata Jana Stączka. Inicjatorami byli Marian Witalis oraz ks. Adam Sudoł.
• Tablica upamiętniająca Wielki Jubileusz Roku 2000 – zawierająca inskrypcję „Iubilaeum A.D. 2000”.
• Tablica poświęcona działalności NSZZ Solidarność – inskrypcja głosi: „Solidarność »Tylko naród wolny duchowo i miłujący prawdę może trwać i tworzyć dla przyszłości« 1980 Sanok 2005 Region Podkarpacie”. Cytat pochodzi od bł. ks. Jerzego Popiełuszki.
• Tablica poświęcona powstaniu Związku Sybiraków – ustanowiona w 80. rocznicę powstania w 2008 roku, odsłonięta podczas obchodów „Dnia Katyńskiego” 13 kwietnia 2008.
• Tablica upamiętniająca pierwszą rocznicę katastrofy smoleńskiej – zawierająca wizerunek pary prezydenckiej Lecha i Marii Kaczyńskich oraz inskrypcję: „W pierwszą rocznicę katastrofy smoleńskiej. 10.04.2011 Sanoczanie”.
• Tabliczka z podziękowaniami dla sanockiego harcerstwa – umieszczona obok lewego ołtarza z informacją o 95-leciu harcerstwa. Uroczystość miała miejsce 23 września 2006 roku.
• Tablica na 100-lecie sanockiego harcerstwa – zawierająca tekst przysięgi harcerskiej, odsłonięta 24 września 2011 roku.

Epitafia

Epitafia w kościele Przemienienia Pańskiego są świadectwem lokalnej historii i pamięci o wybitnych osobach.

• Epitafium upamiętniające ks. Franciszka Salezego Czaszyńskiego (1811-1898), który był głównym fundatorem kościoła. Inskrypcja na tym epitafium głosi: D.O.M. ś.p. Księdzu Franciszkowi Czaszyńskiemu. Ur. 1812, † 1898. Proboszczowi i głównemu fundatorowi kościoła wdzięczni parafianie R.I.P.,
• Epitafium, które oddaje hołd Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu (1831-1893). Ufundowane przez szlachtę Ziemi Sanockiej. Inskrypcja brzmi: D.O.M. Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu ur. 1 maja 1831 r. † 9 października 1893 r. Długoletniemu posłowi sanockiemu wdzięczna szlachta tej ziemi. Z odwagą i hartem duszy walczył w obronie praw kościoła i narodu, potomnym przykład naśladowania godny zostawił. Cześć pamięci.

Obrazy i inne obiekty

Na początku XX wieku do kościoła Przemienienia Pańskiego w Sanoku zaczęły trafiać różnego rodzaju dzieła sztuki, w tym wyroby brązownika Aleksandra Piecha, który był lokalnym artystą aktywnym na przełomie XIX i XX wieku.

W świątyni można podziwiać dwa niezwykłe obrazy, których autorem jest znany malarz Michał Leszczyński, pochodzący z Sanoka. Warto również zwrócić uwagę na obrazy stacji Drogi Krzyżowej powstałe w 1941 roku, a także dzieło przedstawiające św. Teresę, którego autorem był Władysław Lisowski. Ten artysta, w latach 30. XX wieku, pracował także nad dekoracją Grobu Pańskiego, wspólnie z Maksymilianem Słuszkiewiczem.

Wśród dzieł sztuki znajdują się także obrazy takie jak: Zygmunta Gorazdowskiego, Ojca Pio oraz Jezu Ufam Tobie.

W kościele można również zobaczyć imponujące witraże, które odgrywają ważną rolę w jego dekoracji. Witraże przedstawiają: św. Michała oraz św. Tadeusza, ufundowane przez rodzinę Rudaków i Słuszkiewiczów, a także św. Józefa i Matkę Boską, które były fundowane przez inż. Wilhelma Szomka i jego żonę, Władysławę, w 1906 roku. Kolejna seria witraży, pochodząca z 1994 roku, obejmuje: św. Brata Alberta (ufundowany przez Janusza Stachowicza), św. Rafała Kalinowskiego, błogosławioną siostrę Faustynę Kowalską, a także ks. Jerzego Popiełuszkę, który został ufundowany przez ks. Adama Sudoła. Poświęcenie tych witraży miało miejsce 5 marca 1995 roku, pod przewodnictwem bp. Stefana Moskwy.

Na sfinalizowanie zapisu artystycznego tego miejsca, 14 listopada 2004 roku zasadzono przy zachodniej fasadzie kościoła surmię bignonioową, w trakcie obchodów stulecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. Tabliczka informacyjna umieszczona przy drzewie głosi: TUMS. Surmia bignonioowa. Catalpa bignonioides nana. Urok tego wydarzenia podkreśla fakt, że miało ono miejsce w stulecie utworzenia Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka, co potwierdza zabrze LOP. Sanok, listopad 2004.

Plebania

Od 10 maja 1981 roku do 15 kwietnia 1989 roku kancelaria parafialna była zlokalizowana w kamienicy przy ówczesnej ul. J. Dąbrowskiego 10. Obecnie plebania parafii znajduje się w osobnym budynku, usytuowanym po południowej stronie kościoła, pod adresem ulicy Grzegorza z Sanoka 5. Projekt plebanii został zrealizowany przez inż. Bogusława Hofbauera, a budynek ten zyskał przydomek „sanocki belweder”.

Inne informacje

W historii Kościoła Przemienienia Pańskiego w Sanoku zapisało się wiele ważnych wydarzeń i postaci, które kształtowały lokalne życie religijne. Wśród osób, które zawarły związek małżeński w tym miejscu, byli m.in.

• dr Stanisław Domański i Janina Nowak, w 1905 roku,
• Stanisław Borowiczka i Helena Bośniacka, w 1911 roku,
• Józef Rec i Antonina Germak, w 1912 roku,
• Franciszek Stok i Maria Prochaska, w 1913 roku,
• Bronisław Jahn i Kazimiera Korczyńska, w 1929 roku,
• Antoni Żubryd oraz Janina Praczyńska, w roku 1940.

30 października 1918 roku w murach kościoła ochrzczony został ks. hm Zdzisław Peszkowski, co pozostawiło ważny ślad w historii tej świątyni.

Po zakończeniu II wojny światowej, z wieży kościelnej, muzyk Władysław Wiśniowski codziennie odgrywał piękne melodie religijne, co przyciągało mieszkańców Sanoka.

Ważnym momentem był 26 października 1956 roku, kiedy to prymas Polski, Stefan Wyszyński, po zwolnieniu z miejsca odosobnienia w Komańczy, odprawił w kościele mszę świętą, w której uczestniczyły tłumy wiernych, gromadząc kilka tysięcy osób.

Najbardziej istotne chwile nastąpiły także w 1974 roku, kiedy biskup Tadeusz Błaszkiewicz poświęcił przynależącą do parafii filialną kaplicę rektoralną św. Maksymiliana Marii Kolbego, umiejscowioną przy ulicy Zagrody, w pobliżu I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej.

W kontekście nadchodzących lat, warto odnotować, że 20 października 1984 roku kościół padł ofiarą włamania z charakterem rabunkowym, co było znaczącym wydarzeniem dla wspólnoty lokalnej.

Organistą w tej przepięknej świątyni był Feliks Bieda, który pełnił tę funkcję przez 25 lat aż do swojej śmierci w 1990 roku, co znacząco wpłynęło na życie parafialne.

---

Oceń: Kościół Przemienienia Pańskiego w Sanoku

---