Stefan Grzyb

---

Życiorys

Stefan Grzyb przyszedł na świat 2 września 1913 roku w Sanoku, w rodzinie nauczycielskiej. Jego ojciec, Franciszek Grzyb (1888-1941), oraz matka Bronisława z domu Radwańskiej (1888-1958) mieli troje dzieci: Henryka, Kazimierza i Janinę. Henryk, porucznik artylerii Wojska Polskiego, po wojnie wyemigrował do Wielkiej Brytanii i znany był jako Henry Hardy. Kazimierz, nauczyciel z Borszczowa, zaginął w ZSRR po 1939 roku, a Janina (1917-1997) po mężu nosiła nazwisko Jaklik.

Już w 1932 roku Stefan zakończył pięć kursów w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Krośnie, a rok później uzyskał maturę w uczelni w Rzeszowie. Jako nauczyciel, od 1934 do 1936 roku, organizował i prowadził szkoły podstawowe w Bieszczadach, w takich miejscowościach jak Buk oraz Duszatyn, gdzie zakładał również obozy harcerskie. W Brennej przeszedł szkolenie harcerskie pod okiem dh. Aleksandra Kamińskiego.

Po wybuchu II wojny światowej, 30 października 1939 roku, Stefan wrócił z Borszczowa do Sanoka. W tym czasie natychmiast włączył się w przerzut oficerów Wojska Polskiego przez zieloną granicę na Węgry. Jego brat, Henryk, został aresztowany i trafił do obozu VII A w Murnau. W lutym 1940 roku Stefan nawiązał kontakt z krakowską strukturą organizacyjną zajmującą się przerzutem ludzi. Niestety, jego ojciec został aresztowany przez Niemców 24 lutego 1940 roku i zmarł w obozie w 1941 roku. Dla własnego bezpieczeństwa, Stefan przeniósł się do Komańczy.

Zatrzymany 15 marca 1940 przez strażników granicznych, Stefan był przetrzymywany w Cisnej i Baligrodzie. Udało mu się uciec, skacząc z pociągu w drodze do gestapo. Krótko przebywał w klasztorze sióstr Nazaretanek, a następnie przedostał się na Węgry. W Záhony spotkał Kazimierza Sołtysika, z którym otrzymali propozycję pracy jako kurierzy transgraniczni. 20 maja 1940 roku wyruszył w pierwszy transport, niosąc pieniądze do Polski.

Stefan i Kazimierz przekroczyli granicę polsko-węgierską łącznie 36 razy, wnosząc zaciągnione w Ungvár pieniądze, broń oraz informacje dla Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. Używali fałszywych tożsamości, w Polsce Stefan występował jako „Adam Kaczorowski”, a poza nią jako „Adam Pierożyński”. W Armii Krajowej występował pod pseudonimami „Adam” oraz „Zdrowie”. Rozpoczęli korzystanie z transportu, który przydzielono im od taksówkarza Laszlo (Laco) Waligóry.

W dniu 16 kwietnia 1941 roku, podczas przejazdu, ich samochód został zatrzymany przez słowackich żandarmów, co skończyło się aresztowaniem obu kurierów po ujawnieniu paczki z prawie 20 tys. dolarów. Po dwom miesiącom w więzieniu w Ungvár, byli przenoszeni do różnych zakładów karnych w Budapeszcie. Aresztowani i skazani na pół roku pozbawienia wolności za przestępstwa walutowe, ostatecznie zostali oswobodzeni w marcu 1943 roku.

W wyniku „spalenia” swoich tożsamości, Stefan i Kazimierz musieli wrócić do Polski. Zostali przez kuriera Jana Bobowskiego przerzuceni przez Tatry na początku 1944 roku i przebywali w Ostrowsku, skąd dotarli do Warszawy około 7 lutego 1944 roku. Tam osiedlili się w pobliskich lokalach w Żoliborzu, a Stefan pracował przy Komendzie Głównej AK, angażując się w transporty kurierskie.

28 lipca 1944 roku dołączył do grupy „Kampinos”, gdzie działał do wybuchu powstania warszawskiego. Przydzielony do 1 kompanii 78 pułku piechoty AK, uczestniczył w pertraktacjach z węgierskimi wojskami. Następnie niósł transporty z Puszczy Kampinoskiej do powstańców. 19 sierpnia dotarli do III Kolonii na Żoliborzu. Mimo odwrotu swojej jednostki pozostał w Warszawie, gdzie pełnił rolę tłumacza dla aresztowanych Węgrów.

W szeregach II Obwodu Żoliborz AK, zajmował się wsparciem, transportując broń do Starego Miasta i prowadząc węgierskich żołnierzy przez Marymont do pułku w Lasku Bielańskim. 16 września został ciężko ranny, a 30 września 1944 roku wpadł w niewolę niemiecką, jednak zdołał uciec podczas transportu.

Po wojnie, w 1945 roku, Stefan związał się z pracą w szkole nr 21 im. Józefa Lompy w Katowicach. Zdecydował się na przenosiny na Kaszuby, gdzie osiedlił się w Błądzikowie, prowadząc gospodarstwo. W 1950 roku zamieszkał w Warszawie, gdzie pracował jako księgowy, a w 1977 przeszedł na emeryturę. Otrzymał tytuł porucznika w wojskowych strukturach RP na uchodźstwie, a w 1976 roku został zweryfikowany jako kombatant ZWZ–AK.

Stefan Grzyb aktywnie uczestniczył w działalności ZBoWiD, będąc przewodniczącym komitetu i prelegentem. Brał udział w zjeździe kurierów i emisariuszy w 1988 oraz uczestniczył w rajdach organizowanych przez PTTK. Swoje wspomnienia, które spisał w 1973 roku, ofiarował Ágnes Godó, działaczce Związku Partyzantów Węgierskich. Zmarł 30 września 1999 roku w Sanoku i został pochowany na Cmentarzu Centralnym w Sanoku. W 2018 roku ukazała się publikacja z jego wspomnieniami, pod tytułem „Wspomnienia i relacje Stefana Grzyba – kuriera trasy „Las” i powstańca warszawskiego”, na mocy starania hm. Krystyny Chowaniec oraz Stowarzyszenia Wychowawców „Eleusis”.

Odznaczenia

Stefan Grzyb był osobą, która otrzymała wiele odznaczeń w uznaniu za swoje zasługi i osiągnięcia. Poniżej przedstawiamy wykaz jego odznaczeń:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 9 maja 1990,
• Krzyż Walecznych, przyznany 28 lutego 1972, w czasach PRL,
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, otrzymany 30 grudnia 1949,
• Medal Wojska, przyznawany czterokrotnie, z datą 15 sierpnia 1948,
• Krzyż Armii Krajowej, nadany 16 maja 1978,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej, przyznany 14 października 1983,
• Warszawski Krzyż Powstańczy, otrzymany 13 stycznia 1982,
• Odznaka honorowa „Za zasługi na województwa krośnieńskiego” II stopnia, nadana 17 lipca 1985,
• Honorowa odznaka żołnierza Komendy Głównej AK Oddziału V K. Łączności Zagranicznej „Zagroda”, przyznana 15 sierpnia 1981,
• Srebrna odznaka honorowa Polskiego Związku Filatelistów, otrzymana 9 października 1987.

---

Oceń: Stefan Grzyb

---