Kazimierz Świtalski

---

Życiorys

Wczesne lata

Kazimierz Świtalski przyszedł na świat w rodzinie o korzeniach patriotycznych. Jego ojciec, Albin Świtalski, aktywnie uczestniczył w powstaniu styczniowym i piastował liczne urzędy publiczne. Matka, Antonina Maria z rodu Veith, również wpisała się w tradycję rodziny, której przodkowie walczyli pod różnymi sztandarami. Edukację Świtalski rozpoczął w Rudkach, a następnie kontynuował naukę w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku, gdzie spotkał wiele znaczących osobistości swoich czasów, w tym Bolesława Mozołowskiego, Stefana i Włodzimierza Mozołowskich, a także Samuela Herzig.

Pod baczną opieką swojego dziadka, Wilhelma Veitha, wyróżniał się jako zdolny uczeń, świetny mówca oraz ceniony członek organizacji studenckiej „Promień”. Po ukończeniu CIM w Sanoku z wyróżnieniem w 1904, rozpoczął studia na Akademii Lwowskiej, a jego kariera naukowa zakończyła się zdobyciem doktoratu z filozofii w 1910 roku.

Działalność niepodległościowa i służba w Legionach

Kazimierz Świtalski od wczesnych lat był zaangażowany w działalność niepodległościową, będąc członkiem organizacji socjalistycznych takich jak „Płomień” i „Życie”. W 1910 dołączył do Związku Walki Czynnej oraz od 1912 do Związku Strzeleckiego, gdzie pierwszy raz spotkał się z Józefem Piłsudskim. Jego praca jako adiutanta Mariana Kukiela w Komendzie Związków Strzeleckich ukierunkowała go na służbę wojskową.

Podczas I wojny światowej Świtalski uczestniczył w walkach Legionów Polskich, pełniąc wiele ważnych funkcji, co doprowadziło do jego awansu wojskowego. W połowie 1917 roku wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i zaangażował się w działania w trudnym okresie wojny polsko-ukraińskiej, biorąc udział w Komitecie Narodowym.

Działalność wojskowa i polityczna

Po odzyskaniu niepodległości, Świtalski uczestniczył w formowaniu kierunków polityki państwowej, a także odgrywał znaczącą rolę w sztabie Józefa Piłsudskiego. Od 1919 roku zajmował się sprawami politycznymi jako bliski współpracownik Marszałka, posiadając istotny wpływ na ustalanie polityki zagranicznej względem Litwy i Rosji.

W 1922 roku, po krótko przerwanym okresie aktywnej służby wojskowej, przeniósł się do rezerwy i zaangażował w działalność Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski, gdzie współpracował z czołowymi postaciami podobnie jak Stanisław Car.

Minister i premier

W 1928 Kazimierz Świtalski objął funkcję ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Kazimierza Bartla. Był znany z twardej postawy wobec przeciwników politycznych oraz uchodził za bliskiego współpracownika Piłsudskiego. Po zaostrzeniu konfliktu z parlamentem, to właśnie on został mianowany premierem, co według Andrzeja Ajnenkiela stało się niemałą niespodzianką. W tym okresie Świtalski zainicjował działania wobec opozycji socjalistycznej, co doprowadziło do kryzysu politycznego.

„Nie mogę być Premierem, o którym opinia zupełnie słusznie będzie mówić, że w sprawach gospodarczych nie on decyduje, a jego wicepremier, a w sprawach politycznych nie ma żadnej władzy…”

Marszałek Sejmu

Po zakończeniu kadencji prezesa Rady Ministrów, Świtalski skoncentrował swoje wysiłki na aktywności propagandowej dla stworzenia nowej konstytucji, oraz został marszałkiem Sejmu. Był kluczowym graczem w realizacji politycznych inicjatyw sanacji, co skutkowało jego wyborem na marszałka Sejmu, gdzie nadzorował procesy legislacyjne.

„Jeśli panowie pojmują parlamentaryzm w ten sposób, że w każdej chwili i w każdej okoliczności można bez zwracania uwagi i bez brania w rachubę innych czynników…”

Wojewoda krakowski

W 1935 roku Świtalski objął urząd wojewody krakowskiego, co oznaczało odsunięcie się od bieżącej polityki. Mimo to, w czasie jego urzędowania w Krakowie doszło do licznych zawieruch politycznych, które sprawiły, że Świtalski znalazł się w nieprzychylnej sytuacji, co zakończyło się jego odwołaniem.

Niewola niemiecka i więzienie w Polsce Ludowej

Z wybuchem II wojny światowej Kazimierz Świtalski został wzięty do niemieckiej niewoli i osadzony w Oflagu XVIII A, a później przeniesiony do Oflagu II C, gdzie wygłaszał wykłady dla współwięźniów. W tym trudnym okresie zginął jego syn Jacek w trakcie powstania warszawskiego. Po wojnie, mimo propozycji wyjazdu za granicę, Świtalski wrócił do kraju, zamieszkując w Zalesiu Dolnym.

W PRL Świtalski związał się z działaczami emigracyjnymi, lecz jego plany utworzenia Obozu Piłsudczyków nie doszły do skutku. Aresztowany przez UB, był więziony bez wyroku, po czym skazano go za działania na rzecz państwa sanacyjnego. Ostatecznie, po zwolnieniu, przywrócił kontakty z emigracyjnymi środowiskami i dołączył do działań Instytutu Józefa Piłsudskiego.

Kazimierz Świtalski zmarł tragicznie pod koniec 1962 roku, a jego pogrzeb odbył się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Życie Świtalskiego, pełne wyzwań i politycznych intryg, wpływało na historię Polski i jego działalność wciąż pozostaje wartościowym tematem dla badaczy okresu międzywojennego.

Ordery i odznaczenia

W uznaniu zasług, Kazimierz Świtalski został odznaczony wieloma prestiżowymi medalami i orderami, które podkreślają jego wkład w historię kraju.

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari,
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (1935),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922),
• Krzyż Niepodległości,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Order Krzyża Orła I klasy (Estonia, 1934).

Upamiętnienie

Upamiętnienie Kazimierza Świtalskiego ma swoje znaczące momenty, które zostały udokumentowane i zaprezentowane w różnych formach. W 1992 roku na rynku wydawniczym pojawił się obszerny pamiętnik Świtalskiego, który został starannie przygotowany przez Andrzeja Garlickiego oraz Ryszarda Świętka. Dzieło to nosi tytuł Diariusz 1919-1935 i zostało opublikowane w Warszawie przez Wydawnictwo „Czytelnik”, obejmując 836 stron niezwykle cennych wspomnień.

Znaczącym wydarzeniem w upamiętnieniu Kazimierza Świtalskiego była ceremonia odsłonięcia tablicy pamiątkowej, która miała miejsce 18 kwietnia 2016 roku. Uroczystość odbyła się w budynku I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Sanoku, które kontynuuje tradycje swojego macierzystego Gimnazjum im. Królowej Zofii. Tablica ta stała się istotnym elementem lokalnej historii, przypominając o wkładzie Świtalskiego w życie społeczne oraz kulturalne.

W roku 2020 Poczta Polska postanowiła uczcić pamięć Kazimierza Świtalskiego, wprowadzając do obiegu znaczek pocztowy o nominale 3,30 zł. Znaczek ten jest częścią serii „Marszałkowie Sejmu II RP” i został wydany w nakładzie 120 tys. sztuk. To wydarzenie jest dowodem na to, jak ważną postacią był Świtalski i jak jego dziedzictwo wciąż jest pielęgnowane w pamięci współczesnych Polaków.

---

Oceń: Kazimierz Świtalski

---