Stefan Mozołowski

---

Życiorys

Stefan Andrzej Mozołowski przyszedł na świat 19 lutego 1892 roku w Sanoku. Jego życie od najmłodszych lat określało wyznanie greckokatolickie. Był wnukiem dr. Józefa Wienkowskiego, który od 1870 roku był lekarzem w Sanoku, a zmarł w 1894 roku. Jego ojcem był Józef (1858–1904), c.k. urzędnik odpowiedzialny za księgi gruntowe w Sanoku, a także właściciel hotelu przy ulicy Jagiellońskiej. Matką Stefana była Antonina z domu Fijałek (1872–1900). Miał rodzeństwo: Aldonę Helenę (ur. 1890), która studiowała medycynę i była żoną Jakubowskiego, tragicznie zmarłego pracownika naukowego Politechniki Lwowskiej, a później ppłk. dr. Mariana Wowkonowicza; Janinę Marię (ur. 1891), nauczycielkę zamężną z Henrykiem Grotowskim, urzędnikiem magistratu we Lwowie; Włodzimierza (1895–1975) oraz Stanisława (1894–1900), który zmarł w dzieciństwie, miesiąc po matce. Po śmierci rodziców w młodym wieku (matka zmarła 11 czerwca 1900, a ojciec 11 września 1904), trójka rodzeństwa została wychowana przez stryja Wiktora, który mieszkał w Sanoku przy ul. Kolejowej 384.

W latach 1902–1910 Stefan uczęszczał do C. K. Gimnazjum Męskiego w Sanoku, gdzie w 1910 roku ukończył ostatnią klasę z najlepszym wynikiem i uzyskał świadectwo dojrzałości z odznaczeniem. Wśród jego kolegów szkolnych znajdowali się m.in. Józef Hukiewicz, Bronisław Prugar-Ketling, Władysław Kubala oraz Antoni Nahurski. Przez długi czas brał aktywny udział w działalności społecznej oraz w organizacji „Promień”, której założycielem był Kazimierz Świtalski, współpracując z innymi działaczami, takimi jak Samuel Herzig czy Ludwik Jus. Jego interesy w tym okresie obejmowały harcerstwo oraz działalność w środowiskach związanych z socjalizmem. W 1910 roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie. Jako student medycyny, w 1913 roku został uznany przynależnym do gminy Sanok uchwałą Rady Miejskiej.

Kiedy wybuchła I wojna światowa, Stefan zdecydował się wstąpić do Legionów Polskich, gdzie służył w 1 pułku piechoty w ramach I Brygady. Pełnił funkcję chorążego oddziału sanitarnego III Brygady. Zimą 1915 roku przebył ciężką ospę w szpitalu w Szyglu, gdzie znajdował się w stanie agonii, a w jego leczeniu brała udział dr Julia Świtalska, żona Kazimierza. 9 sierpnia 1915 roku został awansowany do stopnia chorążego, a 1 grudnia 1916 roku na podporucznika sanitarnego. 1 września 1917 roku uzyskał tytuł doktora na Uniwersytecie Lwowskim, a w tym samym roku również dyplom lekarza w specjalności ze zakresu chorób nerwowych. Po ukończeniu studiów pracował w Klinice Chirurgicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a następnie od 1917 roku do końca 1918 roku jako asystent-neurolog w Oddziale Neurologii w Szpitalu Powszechnym we Lwowie.

Po uzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku Stefan Mozołowski związał się z Wojskiem Polskim. W 1919 roku osiedlił się w Warszawie, gdzie rozpoczął pracę jako asystent na oddziale neurologicznym Szpitala Szkolnego Ujazdowskiego. Wziął udział w wojnie z bolszewikami, a po jej zakończeniu kontynuował pracę jako starszy lekarz w Szkole Podchorążych w Warszawie aż do 1925 roku. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora, z datą starszeństwa 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów sanitarnych. W 1923 i 1924 pozostawał oficerem nadetatowym 1 batalionu sanitarnego oraz był częścią kadry oficerskiej Szkoły Podchorążych Sanitarnych. W 1930 roku awansował do stopnia podpułkownika lekarza, ze starszeństwem z dniem 1 stycznia tegoż roku. W 1932 roku znalazł się w kadrze oficerskiej Centrum Wyszkolenia Sanitarnego.

W 1931 roku Stefan został wybrany na członka Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej na trzyletnią kadencję. Na przełomie lat 20. i 30. był również członkiem zarządu i sekretarzem Naczelnej Izby Lekarskiej. W tym czasie pełnił również funkcję wiceprezesa Zrzeszenia Lekarzy Kasy Chorych oraz współzałożył Polskie Towarzystwo Neurologiczne w 1933 roku, gdzie sprawował rolę sekretarza i prezesa. W 1937 roku przedstawił wyniki badania ankiety dotyczącej neurologii polskiej na I Zjeździe Neurologów Polskich we Lwowie. Stefan uczestniczył w pracy wojskowych komisji poborowych, podnosząc standardy kwalifikacji zawodowych rekrutów, a także prowadził Biuro Propagandy Medycyny Polskiej za granicą.

W dniu 12 kwietnia 1935 roku po usunięciu płk. lek. dr. Marcina Woyczyńskiego, Stefan Mozołowski został mianowany przybocznym lekarzem Józefa Piłsudskiego. W tym czasie, podczas choroby marszałka, zasiadał w stałej komisji lekarskiej, której przewodniczył gen. dr Stanisław Rouppert, a w jej skład wchodzili także mjr dr Henryk Cianciara oraz mjr dr Felicjan Tukanowicz. Był z marszałkiem przy chwili jego śmierci 12 maja 1935 roku, sporządzając akt zgonu oraz asystując przy transporcie mózgu do Wilna, a także prowadził badania nad mózgiem człowieka wraz z niemieckim naukowcem Ottonem Vogtem z Uniwersytetu Berlińskiego. 19 marca 1937 roku awansował do stopnia pułkownika w korpusie oficerów zdrowia.

Pod koniec lat trzydziestych, w 1939 roku, Stefan Mozołowski pełnił rolę kierownika naukowego Oddziału Nerwowego Szpitala Szkolnego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku był komendantem szpitala wojennego nr 504 w Tarnopolu, a po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku został aresztowany przez Sowietów i przetrzymywany w obozie w Starobielsku. Wiosną 1940 roku padł ofiarą zbrodni i został zamordowany w Charkowie przez funkcjonariuszy NKWD, a jego ciało spoczywa na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Piatichatkach. Od 17 czerwca 2000 roku cmentarz ten zyskał status oficjalnego miejsca pamięci. Figuruje na Liście Starobielskiej NKWD pod poz. 2194.

Na mocy postanowienia nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 roku, Stefan Mozołowski został pośmiertnie awansowany do stopnia generała brygady. Uroczystość ogłoszenia awansu miała miejsce 9 listopada 2007 roku w Warszawie, w trakcie wydarzenia „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Życie prywatne

Stefan Mozołowski był żonaty z Jadwigą z domu Jaroszewicz (1893–1986), specjalistką w dziedzinie chorób skórnych oraz wenerycznych, która w latach 20. była również zatrudniona w Szkole Podchorążych; została odznaczona Medalem Niepodległości. Para miała córkę Annę (ur. 1925), zamężną za Zaniewskiego, oraz syna Andrzeja (1925–1997), który był żołnierzem, dziennikarzem i pisarzem. Do 1939 roku małżonkowie mieszkali w kamienicy przy Alei Szucha 16.

Publikacje

W okresie lat 30. XX wieku, Stefan Mozołowski pełnił rolę redaktora w „Dzienniku Urzędowym Izb Lekarskich”. Jego dorobek był szeroki, a prace publikował w renomowanych czasopismach fachowych, takich jak „Lekarz Polski”, „Lekarz Wojskowy” oraz „Neurologia Polska”.

• Artykuł dotyczący schorzenia, które poprzedzało zgon Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, opublikowany w „Lekarzu Wojskowym”,
• Publikacja „Przed zgonem Marszałka Józefa Piłsudskiego” autorstwa Stefana Mozołowskiego, zamieszona w „Zeszytach Historycznych”, Nr 82 (434) z 1987 roku, strony 175–179.

Odniesienia i upamiętnienie

Postać Stefana Mozołowskiego znalazła swoje miejsce w publikacji zatytułowanej Piekło kobiet, autorstwa Tadeusza Boya-Żeleńskiego. W tej pracy doktor odnosi się do zaproponowanych przepisów dotyczących aborcji w Polsce, nazywając je nieskutecznymi oraz szkodliwymi.

Na „Jubileuszowym Zjeździe Koleżeńskim byłych wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku, który odbył się 21 czerwca 1958 roku, jego imię zostało uhonorowane w apelu poległych, przypominając tych, którzy walczyli w obronie Ojczyzny w latach 1939–1945. W gimnazjum umieszczono również tablicę pamiątkową dedykowaną poległym i pomordowanym absolwentom tej szkoły.

W 1962 roku Stefan Mozołowski został wymieniony wśród osób upamiętnionych na tablicy Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej, znajdującej się na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Dodatkowo, na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie umieszczono symboliczną inskrypcję na jego grobowcu (kwatera 216), obok której spoczywają jego żona Jadwiga, syn Andrzej (1925–1997) oraz Julia Świtalska, siostra Jadwigi.

Stefan Mozołowski został również upamiętniony poprzez zasadzenie Dębów Pamięci. Uroczystość miała miejsce 18 kwietnia 2009 roku na Cmentarzu Centralnym w Sanoku, a zasadzania dokonał Edward Zając. Kolejne Dęby zostały posadzone 25 kwietnia 2010 roku w Starych Babicach.

Ordery i odznaczenia

Stefan Mozołowski był osobą, która otrzymała wiele ważnych odznaczeń za swoje zasługi w służbie dla kraju.

• Krzyż Niepodległości, 29 grudnia 1933,
• Krzyż Walecznych,
• Srebrny Krzyż Zasługi, 30 czerwca 1925,
• Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej na wstążce Medalu Waleczności, Austro-Węgry, 1916.

---

Oceń: Stefan Mozołowski

---