Kamienica przy ul. 3 Maja 23 w Sanoku

---

Historia i opis

Budynek zlokalizowany jest w sercu miasta na południowym końcu ulicy 3 Maja, w miejscu, gdzie krzyżuje się z ulicą Tadeusza Kościuszki oraz ulicą Jagiellońską. Uznawana jest za największą kamienicę w Sanoku, przez co zyskała tytuł najokazalszej w tej okolicy.

Powstała na przełomie XIX i XX wieku w miejscu wcześniejszego drewnianego domu parterowego. Pierwotnie była własnością żydowskiej rodziny kupieckiej Weinerów, co przyczyniło się do nadania jej tradycyjnej nazwy. Oznaczona była numerem konskrypcyjnym 32-33. Na początku XX wieku do kamienicy odnoszono się również jako do domu braci Weinerów. W Sanoku żyli przedstawiciele tego rodu, tacy jak Hersch Weiner, który był radnym miasta w 1907 roku, oraz Izaak Weiner, radny w latach 1919 i 1924.

Dodatkowo, Abraham Weiner pełnił funkcję sekretarza Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynnego „Tomche Aniim”. Budynek został zaprojektowany jako kamienica czynszowa, a od wschodniej strony przylegają do niego dwupiętrowe oficyny czynszowe z długimi balkonami. Na parterze, w centralnej części fasady, znajduje się przejazd prowadzący na podwórze, gdzie zlokalizowana jest studnia. Elewacja frontowa jest ozdobiona detalami w stylu secesyjnym, w tym pięknymi witrażowymi oknami.

Na szczycie fasady umieszczono literę „W”, a w 1912 roku wykonano dwie alegoryczne płaskorzeźby, przedstawiające Merkurego, posłańca bogów symbolizującego handel, oraz Wulkana, boga ognia, trzymającego koło zębate i młot, symbolizujące przemysł. W korytarzach budynku zastosowano również różnorodne zdobienia ścienne.

W połowie 1911 roku do kamienicy przeniósł się kram Towarzystwa Szkoły Ludowej. Na początku lat 20. XX wieku budynek był notowany przy ulicy Jagiellońskiej, a pod koniec lat 30. figurował pod adresem 3 Maja 19, należąc do Izaaka Weinera. W lokalu miały siedzibę zarówno polskie, jak i żydowskie instytucje, w tym Podkarpacka Kasa Kupiecka oraz praktyki medyczne prowadzone przez dwoje dentystów, dr Antoniego Dorosza i jego żonę Jadwigę. Ponadto, znajdował się tu również adwokat dr Abraham Penzik, adwokat dr Jakub Appel oraz lekarz dr Eisig Lerner.

W kamienicy funkcjonował także Żydowski Klub Towarzyski, w którym odbywały się zebrania członków Stowarzyszenia Dobroczynnej Pomocy „Gemilath Chasudim” oraz oddział Organizacji Syjonistycznej. W latach 30. XX wieku miały tu miejsce także spotkania filii stowarzyszeń Mizrachi, Ha-Szomer Ha-Dati i Brurija, a przestrzeń zyskała miano „Sali Syjon”. W okresie międzywojennym kamienica była największym budynkiem czynszowym w Sanoku, z lokalami handlowymi na parterze.

W przejściu tunelowym znajdującym się w budynku znajdowała się brama wjazdowa. Po lewej stronie bramy mieścił się sklep z konfekcją męską prowadzony przez członka rodziny Weinerów, a także warsztat szklarski, natomiast po prawej stronie funkcjonował sklep obuwniczy czeskiej marki „Bata”. W wewnętrznym podwórzu działały hurtownia tytoniowa oraz żydowska piwiarnia.

Po wybuchu II wojny światowej, w trakcie niemieckiej okupacji, żydowscy mieszkańcy kamienicy uciekali lub trafili do sanockiego getta. Żydowska piwiarnia została przekształcona w restaurację niemiecką, a na parterze otwarto sklep spożywczy (niem. Lebensmittelgeschäft). Na piętrze mieścił się niemiecki urząd gospodarczy (Wirtschaftsamt), a na drugim piętrze frontowej fasady działał Państwowy Bank Rolny, którego dyrektorem był Władysław Szombara. W 1944 roku swoje biuro prowadziło tam stowarzyszenie „Verein der Handwerker und Gewerbetreibende „Große Innung”.

Do lipca 1944 roku fasada do wysokości pierwszego piętra oraz ściany klatki schodowej były pokryte czarnymi płytami marmurowymi. Po wojnie te elementy posłużyły do obłożenia Pomnika Wdzięczności Żołnierzom Armii Czerwonej w Sanoku. Po wojnie, dzięki Armi Czerwonej, do Sanoka powrócił Józef Weiner (1891-1963), członek rodziny właścicieli kamienicy. Otrzymał on z powrotem budynek i objął jego administrację, ale w 1949 roku został oskarżony o lichwę z powodu podwyższonego czynszu.

W pierwszej połowie lat 50. w kamienicy pod ówczesnym adresem ul. 22 Lipca mieściło się biuro Budowlanego Przedsiębiorstwa Powiatowego w Sanoku. W PRL, w 1963 roku, kamienica została przejęta przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, ponieważ właściciel nie zajmował się budynkiem oraz nie przeprowadzał niezbędnych remontów, chociaż formalna własność pozostała niezmieniona. W latach 60. na parterze powstał sklep spożywczy PSS nr 6, a w latach 70. umieszczono reklamę Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców (WSS) na południowej ścianie budynku. Po przebudowie pomieszczeń po lewej stronie bramy zorganizowany został sklep spożywczy „Społem”, a po prawej stronie kontynuował działalność sklep obuwniczy „Bata”.

W wyniku wydarzeń po 1989 roku rozpoczęto postępowanie spadkowe dotyczące własności. W 1993 roku Edward Leszczyński (Alfred Wiener), będący spadkobiercą rodu Weinerów, próbował przejąć budynek. W latach 90. XX wieku w kamienicy funkcjonował Nocny Klub „Orion”. W XX wieku lokale parterowe zajmowały również takie instytucje jak Bank Zachodni WBK (obecnie Santander Bank Polska od 2018) oraz Telekomunikacja Polska (obecnie Orange Polska od 2013).

Budynek został wpisany do gminnej ewidencji zabytków miasta Sanoka w 2015 roku.

---

Oceń: Kamienica przy ul. 3 Maja 23 w Sanoku

---