Kościół św. Mikołaja w Bączalu Dolnym

---

Historia

Kościół pw. św. Mikołaja, który stanowi główną świątynię parafii w Bączalu Dolnym, z bogatą historią sięgającą przynajmniej 1667 roku, został zaprojektowany jako obiekt o charakterze obronnym. Jego powstanie zawdzięczamy Janowi Łętowskiemu, ówczesnemu właścicielowi ziem bączalskich. Poświęcenie tego miejsca miało miejsce w 1639 roku, a w 1669 roku kościół został uroczyście konsekrowany, przypuszczalnie przez biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego lub Mikołaja Oborskiego.

Warto zaznaczyć, że w XX wieku część badań sugerowała, iż teren parafii oraz kościoła był zlokalizowany na obszarze Bączala Górnego od XV wieku oraz od końca XVIII do połowy XIX wieku. Dalsze zmiany miały miejsce w 1848 roku, kiedy do głównej bryły świątyni dobudowano murowaną kaplicę o powierzchni 30m2. W XX wieku obiekt przeszedł dwie istotne restauracje – w 1865 oraz w 1974 roku, co przyczyniło się do zachowania jego architektonicznej wartości.

Wartość architektoniczna kościoła została dostrzeżona przez historyków sztuki oraz konserwatorów już na przełomie XIX wieku. Ze szczególnym wskazaniem można wymienić Stanisława Tomkowicza z Krakowa (1896) oraz prof. Tadeusza Szydłowskiego (1928), którzy doceniali ten drewniany zabytek, pomimo ograniczonego zainteresowania podobnymi świątyniami w owych czasach.

Kościół jako obiekt zabytkowy

Od 1959 roku kościół figuruje w rejestru zabytków jako jeden z trzech najwcześniej wpisanych obiektów w powiecie jasielskim. Wartościowe są również inne zabytki: gotycki kościół pw. Trójcy Świętej w Bieździedzy, wpisany w 1954 oraz kolegiata Wniebowzięcia NMP w Jaśle, zarejestrowana w 1956 roku. Bączalski kościół jest również uznawany za jedną z pierwszych drewnianych świątyń na Podkarpaciu z oficjalnie nadanym statusem zabytku, wśród kościołów i cerkwi o znaczeniu historycznym.

Do 1974 roku kościół znajdował się w sąsiedztwie nowego kościoła Imienia Maryi w Bączalu Dolnym, który został zbudowany w latach 1957-1959 w stylu narodowym, z elementami modernizmu. Obecnie od 1975 roku, jako zabytek wysokiej rangi, można go podziwiać w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, gdzie jest on jednym z najważniejszych eksponatów.

Korpus główny

Kościół z Bączala Dolnego to monumentalna, orientowana drewniana budowla, która wyróżnia się gotyckim stylem architektonicznym. Wzniesiony z jodłowych bali, obrobionych przy użyciu topora, kościół usytuowany jest na solidnej kamiennej podmurówce, co nadaje mu charakter obronny. Jego wymiary zapierają dech w piersiach: długość sięga 20 metrów, a szerokość nawę wynosi 10 metrów.

Świątynia ma trójdzielną sylwetkę, z zamkniętym trójbocznie prezbiterium oraz nawą zbudowaną w technice zrębowej. Znajdziemy tu również zakrystię o wymiarach 5 metrów na 3 metry, jak także skarbczyk, który wzbogaca całość. W ponadczasowej architekturze dość charakterystyczna jest przylegająca wieża wykonana w konstrukcji słupowo-ramowej, wzmocniona lisicami, z dachem jednokalenicowym, natomiast nad wieżą umieszczono dach namiotowy.

*Styl budowli uzupełniają efektowne podcienia* oraz oświetlenie, które zapewnia pięć okien umieszczonych tylko w południowej elewacji kościoła, co tworzy unikalny klimat wewnątrz. Co więcej, dachy i ściany świątyni pokryte są gontem, a wieżyczka na sygnaturkę stanowi dopełnienie całości, także pokryta gontem.

Obecnie, rzeczony kościół znajduje się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, co pozwala na zachowanie jego wyjątkowego dziedzictwa i udostępnienie dla przyszłych pokoleń mieszkańców oraz turystów.

Wnętrze

Wnętrze kościoła św. Mikołaja w Bączalu Dolnym to prawdziwa mieszanka stylów gotyckiego i barokowego, która zachwyca każdego odwiedzającego. Warto zwrócić uwagę na kilka szczególnych elementów, które podkreślają niezwykłość tego miejsca.

• Barokowy ołtarz główny zdobi obraz św. Walentego oraz płaskorzeźba antepedium mensy, przedstawiająca Matkę Bożą ofiarującą szkaplerz św. Karmelitance i św. Szymonowi Stockowi z XVII wieku,
• Tabernakulum, które przybiera formę tureckiego namiotu, zachwyca swoim niezwykłym kształtem,
• Późnogotycka belka tęczowa z rzeźbami Maryi i św. Jana z XVI wieku, posiada intrygujący napis w języku łacińskim: Attendite et videte si est Dolor (czyli „Obaczcie i przypatrzcie się, czy jest boleść jako boleść moja”),
• Barokowe ołtarze boczne: północny dedykowany Świętej Rodzinie, natomiast południowy przedstawia obrazy Przemienienia Pańskiego oraz chrystusową postać w otoczeniu arma Christi,
• Krucyfiks z końca XVI wieku posiadający obraz bezwłosego Chrystusa,
• Późnorenesansowa ambona z XVII wieku, ozdobiona malowidłami z tego samego okresu i niezwykłym baldachimem zakończonym latarnią,
• Późnogotycka figura Chrystusa Zmartwychwstałego umiejscowiona na rokokowej konsoli,
• Późnogotyckie portale oraz okucia drzwi wejściowych do zakrystii i południowego wejścia nawy są ciekawym elementem architektonicznym,
• Późnogotycka chrzcielnica, również zdobiona w heraldyczne lilie, zwraca uwagę swoją symboliką,
• Obrazy tablicowe, takie jak Cierniem Koronowanie z połowy XVI wieku oraz trzy obrazy z XVII wieku: prezentujące św. Annę Samotrzeć, św. Antoniego Padewskiego z Dzieciątkiem o bogatej ikonografii i Ukrzyżowanie, które opatrzone jest herbem fundatora – Odrowąż,
• W kruchcie można dostrzec kamienną kropielnicę z XVIII wieku,
• Bogato rzeźbione ławki dodają wnętrzu elegancji,
• Aparaty liturgiczne, w tym umbraculum, które pełni rolę ozdobnej zasłony przysłaniającej monstrancję podczas nabożeństw,
• Fragmenty pierwotnej polichromii, namalowane w XVII wieku, zachowały się do naszych czasów,
• Relikwie Symplicjusza i Walerego umieszczone są w architektonicznej obudowie ołtarza głównego, a relikwie Wiktoryna w relikwiarzu na ołtarzu Przemienienia Pańskiego,
• Zabytkowe rzeźbione organy z połowy XVII wieku z barokowym prospektem, który zdobi złocony ornament na emporze wspartej drewnianymi filarami,
• W nawie znajduje się bruk kamienny, nadający wnętrzu dodatkowy urok,
• W okresie bożonarodzeniowym wystawiana jest szopka ludowa, stworzona przez podkarpackiego rzeźbiarza Karola Breja.

Te liczne skarby architektoniczne i artystyczne sprawiają, że wnętrze świątyni jest nie tylko miejscem kultu, ale również prawdziwą galerią sztuki.

Otoczenie

Kościół św. Mikołaja w Bączalu Dolnym jest otoczony starannie zrekonstruowanym kamiennym murkiem, który dodaje mu historycznego uroku i charakteru. Murek ten posiada dwie bramy wejściowe: główną, która umiejscowiona jest po stronie zachodniej oraz boczną, usytuowaną w kierunku północno-wschodnim.

W obrębie ogrodzenia kościoła znajduje się drewniany krzyż misyjny, który stanowi ważny element tej przestrzeni. Dodatkowo, można tam zobaczyć niewielkie lapidarium, w którym zgromadzone są historyczne krzyże oraz kamienie nagrobne. Wśród nich wyjątkowe miejsce zajmuje nagrobek Sabiny Bilińskiej z domu Pieniążek, datowany na lata 1818-1890, który świadczy o bogatej historii tego miejsca.

Kościół w miniaturze

Obiekt kultu religijnego znajdujący się w Bączalu Dolnym jest reprezentatywnym przykładem miniatur architektury sakralnej. Kościół ten został zminiaturyzowany w skali 1:25, co pozwala na wierne odwzorowanie detali budowli.

Miniatura ta jest częścią Centrum Kultury Ekumenicznej im. św. Jana Pawła II w Myczkowcach, które gromadzi repliki najstarszych drewnianych obiektów sakralnych pochodzących z obszarów Pogórza, Beskidu Niskiego oraz Bieszczadów.

Szlak architektury drewnianej

Świątynia ta umiejscowiona jest na szlaku drewnianej architektury w województwie podkarpackim, wpisując się w trasę numer II, znaną jako sanocko-dynowska. Stanowi jeden z kluczowych elementów zgromadzonych zbiorów MBL w Sanoku.

Związani z kościołem

W historiach związanych z miejscem, jakim jest świątynia, przewija się wiele znaczących postaci, które wpisały się w jej dziedzictwo. Wśród nich znajdują się:

• ks. Stanisław Bartmiński – pisarz, dziennikarz oraz kanonik honorowy jarosławskiej kapituły kolegiackiej,
• ks. Stanisław Czerniec – prałat i kanonik gremialny brzozowskiej kapituły kolegiackiej,
• ks. Antoni Dobrzański – długoletni proboszcz bączalski oraz duchowy opiekun powstańców krakowskich,
• ks. Stanisław Kołodziej – Sługa Boży Kościoła katolickiego, męczennik, który doświadczył cierpienia jako więzień Auschwitz oraz Dachau,
• Michał Łętowski – osiemnastowieczny kolator i patron tej świątyni,
• ks. Tadeusz Stugała – kanonik honorowy Kapituły Konkatedralnej w Stalowej Woli,
• ks. Marian Szarek – kanonik, proboszcz oraz rektor kościelny,
• ks. Ludwik Wypasek – misjonarz oraz kapłan ze Zgromadzenia Św. Michała Archanioła,
• ks. Florian Zając – kapelan Armii Krajowej, znany jako „kapłan wyklęty”, który był więziony w Wronek i Rawiczu w okresie PRL.

Upamiętnienie

Na terenie skansenu, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła, znajduje się kamień pamiątkowy, który został ustanowiony w celu upamiętnienia Aleksandra Rybickiego. Był on nie tylko twórcą, ale również pierwszym dyrektorem Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Obelisk został odsłonięty z okazji setnej rocznicy jego urodzin, która przypadała w 2004 roku.

Wizerunek kościoła w kulturze polskiej

Kościół św. Mikołaja w Bączalu Dolnym jest miejscem, które znalazło swoje odbicie w różnych aspektach kultury polskiej. Jego wizerunek został utrwalony w wielu formach, podkreślając znaczenie tej świątyni w lokalnej tożsamości.

• Świątynia została uwieczniona na znaczku pocztowym o wartości 5 zł, wyemitowanym w 1986 roku przez Pocztę Polską. Znak pocztowy ma format 4.0 × 3.0 cm, a na jego odwrocie znajduje się inskrypcja: Kościół XVII w. – Bączal Dolny,
• Kościół stanowi jeden z kluczowych obiektów w niemieckim reportażu traktującym o II wojnie światowej, co wzmacnia jego historyczną wagę,
• Wizerunek drewnianej świątyni można dostrzec w kadrze jednego z odcinków popularnego serialu Ojciec Mateusz, emitowanego przez Telewizję Polską,
• Motyw XVII wiecznego kościoła był także głównym tematem na koszulkach siatkarskiego Mistrza Polski Asseco Resovii Rzeszów w sezonie ligowym 2015/2016.

Dzięki tym różnorodnym prezentacjom, kościół zyskuje na znaczeniu w polskiej kulturze, będąc świadectwem swojego miejsca w historii i codziennym życiu społeczności.

---

Oceń: Kościół św. Mikołaja w Bączalu Dolnym

---