Juliusz Kühl

---

Życie osobiste

Juliusz Kühl przyszedł na świat w Sanoku w rodzinie będącej przedstawicielem ortodoksyjnego judaizmu. Jego życie osobiste naznaczone było wczesną stratą ojca, co skłoniło go do przeprowadzki do Szwajcarii w 1929 roku, za sprawą matki, która zorganizowała mu wsparcie u krewnych. Tam rozpoczął studia na Uniwersytecie w Bernie, gdzie w 1939 roku obronił z wyróżnieniem pracę doktorską poświęconą polsko-szwajcarskim stosunkom handlowym.

Dysertacja ta zyskała uznanie w oczach polskiego Poselstwa, co przyczyniło się do jego zatrudnienia w polskiej placówce dyplomatycznej po rozpoczęciu II wojny światowej.

W 1943 roku Juliusz Kühl zawarł związek małżeński z Yvonne Weill, z którą doczekał się trzech córek. Jedna z nich, Evelyn Kühl, w późniejszych latach poślubiła Israela Singera, który pełnił funkcję sekretarza generalnego Światowego Kongresu Żydów od 1986 do 2001 roku.

Grupa Ładosia

W latach 1940–1945 Juliusz Kühl pełnił funkcję wiceszefa Sekcji Konsularnej Poselstwa RP, mimo że jego status dyplomatyczny nie był zaakceptowany przez Szwajcarię. W okresie od 1941 do 1943 roku, przy współpracy konsula Konstantyna Rokickiego oraz z poparciem posła Aleksandra Ładosia i jego zastępcy Stefana Ryniewicza, Kühl zaangażował się w produkcję kilku tysięcy paszportów Paragwaju. Paszporty te były nielegalnie przemycane do okupowanej Polski przez organizacje żydowskie.

Według doniesień szwajcarskiej policji, Kühl miał na sobie odpowiedzialność za pozyskiwanie blankietów, które kupowano w wyniku korupcji, a konkretnie od skorumpowanego konsula honorowego Paragwaju. Z kolei Konstanty Rokicki zajmował się wypełnianiem tych paszportów, nadając im pozory legalności. Dodatkowo, Kühl utrzymywał stałe kontakty z organizacjami żydowskimi, które współpracowały z poselstwem. W szczególności współpracował z rodziną Isaaka i Rechy Sternbuchów z Montreux, Komitetem Pomocy Żydowskim Ofiarom Wojny (RELICO) oraz międzynarodową organizacją skupiającą żydowskich ultraortodoksów, Agudat Israel.

Te paszporty były kluczowe w ratowaniu żydowskiej ludności z gett, pozwalając im unikać deportacji do obozów zagłady. Osoby, które je posiadały, mogły zostać skierowane do obozów dla internowanych we Francji, gdzie miały być wymieniane za Niemców internowanych w państwach alianckich. Główne miejsca internowania znajdowały się w obozach w Vittel oraz Bergen-Belsen. Historycy oraz dziennikarze wskazują, że dzięki tym działaniom co najmniej kilkaset osób mogło przeżyć Zagładę.

Podczas swojej pracy, Kühl był dwukrotnie przesłuchiwany przez policję szwajcarską i narażony na groźby deportacji. Mimo wielu próśb o jego zwolnienie, podejmowanych przez posła Ładosia, wnioski były wielokrotnie odrzucane. Do samego końca wojny Szwajcaria nie uznała jego dyplomatycznego statusu, mimo że w 1944 roku został oficjalnie zatrudniony przez polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

W lipcu 1945 roku, Kühl, wraz z Ładosiem, Ryniewiczem oraz Rokickim, opuścił służbę dyplomatyczną w momencie, gdy władzę przejął Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej.

Życie powojenne

Po 1945 roku Juliusz Kühl zdecydował się pozostać w Szwajcarii, gdzie zaangażował się w różnorodne przedsięwzięcia biznesowe. Współpraca z Polskim Stronnictwem Ludowym, kierowanym przez Stanisława Mikołajczyka, stawała się jego istotną działalnością, co miało miejsce równolegle z jego współpracą z Ładosiem.

W 1949 roku Kühl podjął decyzję o wyjeździe do Kanady, gdzie swoją karierę rozpoczął od handlu zegarkami. Stopniowo rozwijając swoje umiejętności oraz kontakty, przekształcił się w odnoszącego sukcesy przedsiębiorcę w branży budowlanej, zyskując renomę oraz uznanie w tej dziedzinie.

W 1980 roku Juliusz Kühl osiedlił się w Stanach Zjednoczonych, gdzie później zmarł w Dade na Florydzie. Po sobie zostawił nieopublikowaną notkę biograficzną oraz szereg istotnych dokumentów związanych z akcją paszportową, które po jego śmierci trafiły do United States Holocaust Memorial Museum oraz Los Angeles Museum of the Holocaust.

Juliusz Kühl w historiografii

Działalność Juliusza Kühla została szczegółowo zbadana i opisane przez wielu historyków zajmujących się Holocaustem, którzy koncentrują się głównie na działaniach w Szwajcarii. Często przedstawia się go jako kluczowego twórcę grupy Ładosia, co sugeruje, że jego rola w tej organizacji była niezwykle istotna.

Kühl miał przekonanie, że pełnił funkcje w ramach polskiego aparatu państwowego, a jego działania związane z akcją paszportyzacyjną były zlecone przez Ładosia. To z kolei miało wynikać z ogólnych wytycznych rządu polskiego. Niemniej jednak, dokumenty nie potwierdzają tego stwierdzenia, gdyż Ładoś nie informował polskiego rządu o swoich działaniach związanych z fałszowaniem paszportów.

Wskutek konspiracyjnego charakteru tych działań, a także ze względu na bliskie relacje Kühla z żydowską społecznością w Szwajcarii, utarł się powszechny mit o jego kluczowej roli jako twórcy i lidera operacji. Ten pogląd został wzmocniony przez Marka MacKinnona, który określił Kühla mianem ‘kanadyjskiego Schindlera’. Jednakże, na przeciwległym biegunie znajdują się opinie Zbigniewa Parafianowicza i Michała Potockiego, którzy podkreślają, że Kühl był tylko jednym z czterech dyplomatów zaangażowanych w tę akcję, a na jej czele stał Ładoś.

Interesujące jest również stanowisko dr Agnieszki Haski, która przyjmuje perspektywę pośrednią, sugerując, że Ładoś i Kühl działali jako zespół. Niemniej jednak, w jej rozważaniach brakuje uwzględnienia uczestnictwa Ryniewicza i Rokickiego oraz szczegółowego mechanizmu tworzenia fałszywych paszportów.

Nagrody i odznaczenia

Juliusz Kühl do roku 2019 nie otrzymał żadnych nagród ani wyróżnień za swoją działalność.

Jednakże warto zaznaczyć, iż znalazł się on w prestiżowym gronie obok takich postaci jak Łados, Ryniewicz oraz Rokicki. Był wymieniany w liście Agudat Israel, który został przesłany do rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. To wyróżnienie dotyczyło jego znaczącego wkładu w ocalenie kilkuset Żydów.

W 2019 roku, w uznaniu jego zasług, Kühl został odznaczony pośmiertnie medalem Virtus et Fraternitas.

---

Oceń: Juliusz Kühl

---