Budynek przy ul. Adama Mickiewicza 24 w Sanoku

---

Historia

Prace budowlane Domu Żołnierza Polskiego rozpoczęto w okresie, gdy burmistrzem Sanoka był Paweł Biedka, i miało to miejsce w latach 1914-1919. Inicjatywa dotycząca budowy pochodziła od kapelana 2 pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku, księdza Bronisława Nowyka. W dniu 23 kwietnia 1923 zorganizowano spotkanie pomiędzy inicjatorami a władzami lokalnymi oraz przedstawicielami społeczności lokalnej. Rezultatem tych rozmów było powołanie Społecznego Komitetu Budowy Domu Żołnierza, którego przewodniczącym został pułkownik Franciszek Stutzmann, dowódca 2 PSP.

4 września 1924 Rada Miejska w Sanoku podjęła uchwałę, na mocy której darowano grunt pod budowę budynku Towarzystwu Domu Żołnierza Polskiego przy ulicy Mickiewicza, z zastrzeżeniem, że budowa powinna zostać zrealizowana w ciągu trzech lat. Projekt architektoniczny wykonał Władysław Chomiak całkowicie bez wynagrodzenia. Symboliczne rozpoczęcie budowy miało miejsce 3 maja 1924, a 11 maja tego samego roku dokonano poświęcenia kamienia węgielnego. Uroczystość zaszczycił swoją obecnością generał Franciszek Latinik, dowódca Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu. Wśród sponsorów budowy znalazła się lokalna społeczność, kadra oficerska, a także Grabownickie Towarzystwo Wiertnicze, które przekazało 10 tys. litrów ropy naftowej. Ostatecznie, na budowę zaciągnięto również pożyczkę w PKO na kwotę 50 tys. zł.

Budynek został ukończony w marcu 1927, zaś prace wykończeniowe trwały jeszcze przez kolejny rok. Był to jeden z pierwszych obiektów tego typu w Polsce, co spotkało się z pozytywnym odbiorem w mediach, w tym w czasopiśmie Polska Zbrojna. Gmach, znany jako Dom Żołnierza Polskiego, powstał w sąsiedztwie koszar wojskowych, w miejscu, gdzie obecnie mieści się Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka oraz Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej, a także w pobliżu ulicy Jana III Sobieskiego, nieopodal Zespołu Szkół nr 1 im. Karola Adamieckiego w Sanoku.

Pierwotnie budynek figurował pod numerem 968 w ewidencji, a w roku 1931 mieścił się pod adresem ul. Adama Mickiewicza 14. Uroczyste otwarcie miało miejsce w dniach 23-24 września 1928, a wzięli w nim udział znaczący przedstawiciele wojska, w tym generał Stanisław Wieroński, dowódca 22 Dywizji Piechoty Górskiej. Poświęcenia obiektu dokonał duchowny, ks. Franciszek Salezy Matwijkiewicz z parafii pw. Przemienienia Pańskiego.

Wewnątrz gmachu znajdowała się sala teatralna zdolna pomieścić 1200 osób, z 24 lożami oraz balkonem, a także kasyno dla kadry oficerskiej oraz ognisko podoficerskie. Każdy z batalionów 2 pułku miał w budynku swoje pomieszczenie i dedykowane wejście. Szeregowcy aktywnie zajmowali się organizacją przedstawień teatralnych, a ich działalność została doceniona przez generała Andrzeja Galicę, który przekazał do gmachu projektor filmowy. Urocze wnętrza obiektu wykorzystywane były również do funkcjonowania biblioteki, sklepu spółdzielczego oraz przedszkola. W 1927 roku otwarto kinoteatr „Podhalanin”. Ponadto odbywały się tutaj liczne wydarzenia kulturalne.

Do 1939 roku, gmach pełnił rolę ważnego ośrodka życia kulturalnego w Sanoku, rywalizując jedynie z Gmachem Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Był to również punkt spotkań dla Związku Strzeleckiego i społeczności lokalnej, organizowano tutaj różnorodne uroczystości. W drugiej połowie lat 30. XX wieku przewodniczącym Domu Żołnierza Polskiego był pułkownik Kazimierz Tumidajski. W 1926 roku przyznano Towarzystwu koncesję na prowadzenie kinoteatru, a na froncie Domu umieszczono odznakę 2 pułku Strzelców Podhalańskich. W obiekcie organizowano różnorodne przedstawienia, w tym teatralne i cyrkowe.

Podczas II wojny światowej, w czasach okupacji niemieckiej, budynek przemianowano na Hindenburg Strasse, funkcjonując jako Stadtkino, w którym odbywały się m.in. kulturfilmy oraz imprezy okolicznościowe, w tym obchodzono 55. urodziny Adolfa Hitlera. Obiekt, pierwotnie posiadający okazałą kopułę, stracił ją podczas pożaru, który wybuchł 2 grudnia 1944. Wówczas zniszczeniu uległ dach, a z budynku pozostały jedynie mury.

Kolejne działania zmierzające do odbudowy podejmowano w 1946 roku, co było możliwe dzięki postanowieniu Rzeszowskiego Urzędu Wojewódzkiego z 12 marca tego roku, które zapisano do rejestru Stowarzyszeń jako „Towarzystwo Domu Żołnierza Polskiego w Sanoku”. W dniach 23 czerwca 1946 odbył się wiec manifestacyjny, na który przybyli przedstawiciele różnych związków zawodowych oraz żołnierze, w tym mjr Śliwiński w imieniu ludowego Wojska Polskiego. Pomimo trudności, ogłoszono przetarg na prace budowlane w 1946 roku, a odbudowa zniszczonego obiektu trwała przez pewien czas.

Ostatecznie, w drugiej połowie lat 40. budynek został odbudowany, jednak bez pierwotnej kopuły. W 1950 roku w nowo odbudowanej sali odbyło się uroczyste posiedzenie Powiatowej Rady Narodowej. W 1951 roku Rada Społeczna Powiatowego Domu Kultury, przewodzona przez Jana Bezuchę, dążyła do utworzenia miejskiego centrum kultury. Istotnym wsparciem dla inicjatywy była pomoc państwa oraz wojska. W rezultacie, w 1955 roku otwarto Powiatowy Dom Kultury im. Adama Mickiewicza, działający do 1973 roku, a następnie przekształcony w Sanocki Dom Kultury.

Budynek stał się centrum kulturalnym, w którym organizowano koncerty, przedstawienia i inne wydarzenia. W SDK działał Zespół Teatru Małych Form, a w 1977 roku zorganizowano wystawę poświęconą generałowi Karolowi Świerczewskiemu. W obiekcie odbywały się również mecze w boksie oraz zmagania w podnoszeniu ciężarów, a także mistrzostwa Polski w różnych dyscyplinach sportowych. W latach 80. w SDK organizowano wydarzenia dla miłośników poezji, a także różnego rodzaju dyskoteki zespołu Tomasza Beksińskiego.

W okresie PRL, nadzór nad Powiatowym Domem Kultury sprawował Wydział Kultury Powiatowej Rady Narodowej w Sanoku, a kierownictwo sprawowali różni dyrektorzy, w tym Kazimierz Surman oraz Janina Lewandowska. Po 1990 roku, działalność SDK przeszła pod skrzydła Gminy Sanok, a dyrektorem został Waldemar Szybiak. W budynku modernizowano kino i przeprowadzono szereg remontów, w tym dobudowano salę do baletu. Na koniec, w 2006 roku nadano budynkowi nową kolorystykę, a całość stanowi przykład dbałości o lokalne dziedzictwo kulturowe.

Obiekty upamiętniające

W przestrzeni foyer oraz holu budynku można zobaczyć kilka ważnych tablic pamiątkowych, które mają na celu upamiętnienie znaczących wydarzeń oraz postaci historycznych związanych z miastem.

• Jednym z najważniejszych elementów jest tablica dedykowana Adamowi Mickiewiczowi, wmurowana 26 listopada 1955 roku, co miało miejsce w setną rocznicę śmierci tego wybitnego poety. Tablica ta znajduje się w foyer budynku. Jej treść, opracowana przez dra Edmunda Słuszkiewicza, brzmi: „Wieszczowi Narodu Adamowi Mickiewiczowi w setną rocznicę śmierci 1855-1955. W hołdzie obywatele miasta Sanoka.” Projekt stworzył Kazimierz Florek, a rzeczoną tablicę wykonał Franciszek Łuczywo. Niestety, tablica została zdemontowana.
• Inną interesującą tablicą jest ta, która upamiętnia powstanie Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego Koło w Sanoku. To wydarzenie miało miejsce 10 października 1972 roku, a na cześć jubileuszu 25-lecia, koło to otrzymało imię Rudolfa Mękickiego. Tablica została uroczyście odsłonięta przez dzieci uhonorowanego, Krystynę i Juliusza Mękickich, 10 października 1997 roku, w trakcie obchodów 25-lecia PTN w Sanoku. Inskrypcja brzmi: „W gmachu tym 10 października 1972 roku zapoczątkowało działalność Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Koło w Sanoku. W dniu jubileuszu 25-lecia nadano kołu imię wybitnego numizmatyka i lwowianina Rudolfa Mękickiego. Numizmatycy sanoccy. Sanok 10 października 1997”.

Poniżej budynku znajduje się obelisk z orłem, który upamiętnia 125 oficerów oraz żołnierzy Wojsk Ochrony Pogranicza. Ci bohaterowie polegli w walkach z UPA w latach 1945-1947. Obelisk zdobiony jest rzeźbą orła, a jego postument ma kolorowe przedstawienie z napisami: „XV. W ochronie granic PRL. WOP.” Na pionowej tablicy znajduje się inskrypcja: „Bohaterskim żołnierzom WOP poległym w walce z bandami UPA”, a niżej wypisano nazwiska poległych z lat 1945, 1946 oraz 1947, kończąc na podpisie: „Społeczeństwo Podkarpacia rok 1945-1960”. Pomnik ten został odsłonięty 11 czerwca 1960 roku, w piętnastą rocznicę walk oraz z okazji 15-lecia WOP. Projekt wykonał Edmund Królicki.

Wydarzenia i podmioty

W dniu 13 czerwca 1965 roku, w siedzibie Powiatowego Domu Kultury, miało miejsce znaczące wydarzenie – powołanie do życia Bieszczadzkiego Klubu Krótkofalowców PZK. Wśród głównych założycieli tego klubu znaleźli się między innymi Zbigniew Kaszycki, Stanisław Lewek oraz Jan Świtalski. To przedsięwzięcie z pewnością przyczyniło się do rozwoju działalności krótkofalarskiej w regionie.

Od grudnia 1989 roku, w przestrzeniach tego budynku, organizowany jest Festiwal im. Adama Didura, który gromadzi wykonawców muzyki poważnej i operowej. Ten coroczny festiwal przyciąga nie tylko lokalnych artystów, ale także miłośników sztuki ze szerszego kręgu, co świadczy o jego znaczeniu dla kultury regionu.

W roku 1993 rozpoczęła działalność również inna forma artystycznej ekspresji – Zespół Tańca Ludowego „Sanok”, który aktywnie zapewnia możliwość prezentacji folkloru w lokalnym środowisku. To zachęca mieszkańców do pielęgnowania lokalnych tradycji.

Dodatkowo, od początku lat 90 do 2004 roku, w strukturach SDK funkcjonował zespół muzyki folkowej – Orkiestra Jednej Góry Matragona, która była istotnym elementem muzycznej sceny i przyczyniła się do wzbogacenia oferty kulturalnej regionu.

Warto również wspomnieć, że w pomieszczeniach budynku powstała klubowiarnia „Hades”, która stała się istotnym punktem spotkań dla lokalnej społeczności, oferującym przestrzeń do wymiany myśli i idei.

---

Oceń: Budynek przy ul. Adama Mickiewicza 24 w Sanoku

---