Budynek przy ul. Kościelnej 1 w Sanoku

---

Historia

W 1924 roku zainicjowano idee budowy obiektu przez Stowarzyszenie „Praca i Życie”, działające przy sanockiej fabryce maszyn i wagonów. W skład zarządu weszli wówczas m.in. Józef Śliwa jako przewodniczący oraz Roman Baczyński. W dniu 6 października 1925 roku powołano Komitet Założycielski, którego przewodnictwo objął Śliwa, a zastępcą został Antoni Fichtel. W skład zarządu wszedł również R. Baczyński.

Budowa obiektu, pod kierownictwem Władysława Chomiaka, rozpoczęła się na zakupionym areale w 1926 roku. Kontynuowano prace do 1930 roku, jednak z powodu kryzysu ekonomicznego budowa została wstrzymana, pozostawiając budynek w stanie surowym. W 1932 roku podjęto dalsze wykończenia budowlane przez Komitet Wykonawczy Funduszu Budowy Domów Ludowych, a uroczyste otwarcie miało miejsce w tym samym roku.

Pierwotny majątek stowarzyszenia został podzielony na trzy instytucje: Centralny Zarząd Związku Górników z Krakowa, Związek Robotników Przemysłu Metalowego w Warszawie oraz Centralny Związek Przemysłu Chemicznego w Krakowie. W latach 30. XX wieku w budynku znajdowały się m.in. XXV Oddział Związku Zawodowego Metalowców oraz Oddział Posada Związku Robotników Drzewnych. Obiekt pełnił funkcje kulturalno-oświatowe, gdzie działały takie grupy jak orkiestra dęta oraz zespół sceniczny, a także chór męski „Lutnia”. Spotkania robotników oraz przemówienia działaczy socjalistycznych dopełniały obrazu Domu Robotniczego, który zdobył przydomek „robotniczy parlament”. Pisarz Kalman Segal, w swojej powieści „Nad dziwną rzeką Sambation”, nawiązał do przedwojennych wydarzeń związanych z tym miejscem.

Podczas II wojny światowej budynek doznał znacznych zniszczeń, w tym pożaru w styczniu 1945 roku. Po wojnie przystąpiono do odbudowy, która została sfinansowana z kredytu dla miasta. Uroczyste otwarcie Domu Robotniczego odbyło się 21 września 1946 roku. W obiekcie stworzono Bibliotekę Przyzakładową, a równocześnie kontynuowano działalność orkiestry dętej oraz zespołu teatralnego, którego prowadzeniem zajmowała się Maria Bieńkowska.

W 1952 roku Zarząd Główny Związku Zawodowego Metalowców przekazał budynek fabryce „Sanowag”. Po porozumieniu z innymi współwłaścicielami, Związek Metalowców stał się jedynym właścicielem. Następnie w 1953 roku członkowie klubu Stal Sanok wybudowali lodowisko przy Domu Robotnika. W 1960 roku obiekt przekazano sanockiej fabryce, którą prowadziła Rada Zakładowa, a jego nazwa zmieniła się na Zakładowy Dom Kultury. W latach 60. nastąpił dynamiczny rozwój tej instytucji.

W czasach PRL budynek mieścił Kino „San” (znane również jako Kino „Robotnik”) oraz kawiarnię. W obiekcie był również Zespół Pieśni i Tańca „Autosan”. Z dniem 1 września 1966 roku na stanowisku kierownika ZDK znalazł się Emil Buras. Remont przeprowadzony w połowie lat 70. z funduszy Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan” przyczynił się do poprawy stanu budynku, a w 1981 roku zrealizowano kolejne naprawy.

W latach 70. dyrektorem ZDK był Antoni Wojewoda. Dzięki inicjatywie dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Sanoku, Heleny Grabowskiej, zainicjowano współpracę między szkołą a ZDK. W 1976 roku miały miejsce obchody 50-lecia działalności Zakładowego Domu Kultury, które zbiegły się z 30-leciem orkiestry dętej oraz Klubu Sportowego „Stal” Sanok. Uroczysta akademia i koncert z okazji tej rocznicy miały miejsce pod koniec listopada 1976 roku. Był to również czas publikacji „50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. W dniu 20 lutego 1980 roku w ZDK odbył się uroczysty koncert z okazji 62 rocznicy powstania Armii Radzieckiej, a w 1982 roku na obchody 150-lecia istnienia fabryki umieszczono tablicę pamiątkową, która uświetniała moment zainicjowania ruchu robotniczego i związkowego w Sanockiej Fabryce Autobusów. Tablica przedstawiała wizerunki trzech robotników i zarys zabudowań fabrycznych oraz inskrypcję upamiętniającą tę datę, a jej projektantem był Władysław Kandefer.

W 1988 roku w obiekcie przeprowadzono prace modernizacyjne, a w latach 90. władze Autosanu planowały zbycie budynku. W 1997 roku został on przejęty przez Kuratorium Oświaty w Krośnie i włączony do struktury Młodzieżowego Domu Kultury w Sanoku. Od końca lat 90. właścicielem budynku stał się powiat sanocki, a w listopadzie 2001 roku, na podstawie decyzji Rady Powiatu Sanockiego, budynek został ofiarowany w darowiźnie Caritas Archidiecezji Przemyskiej, w celu prowadzenia placówki opiekuńczo-wychowawczej oraz kulturalnej, pod nadzorem pobliskiej Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa. Uroczyste otwarcie Domu Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego miało miejsce 9 czerwca 2002 roku, a w budynku funkcjonowała także filia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, Rada Dzielnicy Posada oraz Chór im. św. Cecylii.

Odznaczenia i wyróżnienia

W kontekście osiągnięć budynku przy ul. Kościelnej 1 w Sanoku, warto zaznaczyć kilka istotnych odznaczeń i wyróżnień, które podkreślają jego znaczenie w regionie.

• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” przyznana w 1976 roku,
• Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej przyznana w 1977 roku,
• uzyskanie I miejsca w wojewódzkim konkursie „Człowiek-Praca-Twórczość” w roku 1976.

---

Oceń: Budynek przy ul. Kościelnej 1 w Sanoku

---